Koyunların sınıflandırılması, bugün dünyada var olan ve çeşitli amaçlarla yetiştirilen çiftlik hayvanları önce ayrı türler halinde gruplara dağıtılmakta ve sonra her hayvan türü içinde birbirinden oldukça farklı ırklar meydana gelmiş bulunmaktadır. Bizim konularımız daha çok ırklarla ilgili bulunduğundan, ırkların sınıflandırılmasını ele almakta ve bunun üzerinde durmaktayız.
Çiftlik hayvanları içinde hiç bir türde koyunlarda olduğu kadar fazla sayıda ırk meydana gelmemiştir. Evcil koyun dünyanın çeşitli bölgelerinde meydana getirildiğinden çeşitli coğrafi bölgelerde özel amaçlarla yetiştirilen koyunların. dünyanın başka yerlerinde yetiştirilen koyunlardan farklı oldukları düşüncesi insanların kafasında yer etmiştir. Gerek bu düşünce ve gerekse koyunlardan elde edilmek istenen verimler bakımından yetiştirilmeye verilen yön ve bu yönde sürekli seleksiyon çeşitli koyun ırklarının meydana gelmesine neden oldu. Öncellikle bölgelerin doğal ve ekonomik koşullarında yetiştiricisine daha çok kazanç sağlayacak yeni koyun tiplerinin elde edilmesi çalışmaları sürdürülmektedir. Halen dünyada var olan 200’den fazla koyun ırkının büyük bir kısmı ekonomik olarak fazla bir önem taşımamaktadır. Dünya koyunculuğunun yüzde dördünden fazlası tanınmış ve önemli 16 ırka dayanmaktadır.
Koyunların sınıflandırılması bilinen koyun ırklarının çeşitli gruplara ayrılması için değişik sistemler uygulanmaktadır. Bu sınıflandırmalarda dayanılan esaslardan biri koyunlardan yararlanma yönüdür. Bundan başka kuyruk yapılarına ve yapağı örtülerine göre koyunlar şöyle sınıflandırılabilir:
Yararlanma Yönüne Göre Koyunların Sınıflandırılması
- Yapağı koyunları
- Süt koyunları
- Kürk koyunları
- Yerli koyunlar (kombine verim yönlü)
Yararlanma yönüne göre koyunların sınıflandırılması ve bu ölçü içinde incelenmesi oldukça benimsenen ve kolaylık sağlayan bir sistemdir. Çünkü koyunculukta her şeyden önce yaşanan koşullar içinde hangi verim yönüne uygun bir ırkın yetiştirileceği konusu üzerinde durulur ve bu nokta ilk adımı oluşturur.
Kuyruk Yapısına Göre Sınıflandırma
Kuyruk yapısı ve kuyruk özellikleri kuşaktan kuşağa sürüp giden ırk karakterleri olduğundan sınıflandırmada oldukça değişmez bir ölçü olarak kabul edilebilir. Ancak çeşitli amaçlarla ince ve kısa kuyruklu koyunların ve hatta bunların yağlı kuyruklularla karışmaları, melezlemeye uğramaları ve yeni kuyruk formlarının ortaya çıkması, bu yönden yapılacak sınıflandırmada güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Kuyruk yapılışlarına göre Pallas, koyunları sınıflandırmayı düşünmüş ve bu düşünce daha sonra başka araştırmalar ve özellikle Natusius tarafından biraz değiştirilerek şu şekli almıştır.
- Kısa Kuyruklu Koyunlar: Kuzey Avrupa’daki kısa kuyruklu koyunlar ve Marş koyunları.
- Oyluğu yağlı koyunlar: Kazak. Kalmuk ve Hisar koyunları.
- Yağlı kuyruklu koyunlar: Karaman, Dağlıç, İvesi, Karagül ve benzeri koyunlar.
- Yağsız uzun kuyruklu koyunlar: Merinos, Kıvırcık ve benzeri diğer koyunlar.
Baş rengine, boynuz durumuna yada meydana geldikleri bölgenin topoğrafik durumuna (dağlık yada ovalık oluşuna) göre de koyunların sınıflandırılması üzerin durulmuş ancak, bu sistemler her bakımdan amaca uygun olmamış ve benimsenmemiştir.
Yapağı Özelliklerine Göre Koyunların sınıflandırılması
Köy deyince akla herşeyden önce yapağı örtüsü geldiğinden bugünkü yünlü dokuma endüstrisi büyük ölçüde koyunlardan elde edilen yapağıya dayanmaktadır. Bu bakımdan koyunların sınıflandırılmasında üzerinde durulan önemli bir sistem de yapağı örtüsüdür. Bu sistem her ne kadar ilk sırada yapağı örtüsüne dayanmakta ise de. yapağının tipi dolaylı olarak koyunun vücut yapısını. el verimini ve diğer verimlerini de etkilemektedir.
Yaptığı tipine göre koyunları şu şekilde sınıflandırmak olasıdır:
- İnce ve bir örnek yapağı tipi: Merinos, Ramhouillet
- Orta ince yapağı tipi: Cheviot, Dorset, Hampshire. Southdown, Suffolk
- Uzun yapağı tipi: Cotswold, Leicester, Lincoln,
- Melez (Corosshred) yapağı tipi: Columhia, Coricdale, Panama, Targhee
- Halı kilim tipi yapağı: (Kaba-karışık) Black faced, Asya-Afrika yerli koyunları, Türkiye yerli koyunları
- Kürk tipi: Karagül
- Kıl koyunları: Kamerun koyunu, Niger koyunu. Senegal koyunu
Görülüyor ki. koyunların sınıflandırılmasında yararlanma yönü en çok akla uygun ve pratik bir yol olarak karşımıza çıkmaktadır. Yapağı örtüsüne göre yapılan sınıflandırmada büyük ölçüde yararlanma yönü anlamına gelmektedir. Bu nedenledir ki, dünya yüzünde var olan yabancı koyun ırkları ve Türkiye yerli koyunların ele alıp incelemek için, yararlanma yönüne göre koyunların tiplere ayrılması sistemini izleyeceğiz. Biz burada yapağı tipi koyun ırkları ile yapağı et tipi koyun ırklarını aynı grup içinde iki ayrı bölüm halinde inceleyeceğiz.
Bir işletmede yetiştirilecek koyun ırkı seçilirken şu hususları mutlaka dikkate almak gereklidir;
- Çevre şartları hangi koyun ırkının yetişmesi için uygundur?
- Çevrede hangi koyun ürünleri talep edilmektedir ve talep edilen ürüne verilen fiyat, giderleri karşılayıp kar bırakabilecek midir?
- Yetiştirilmesi düşünülen koyunun temini mümkün müdür ve kar bırakacak fiyattan satın alınabilecek midir?
- Yetiştiricinin şahsi beğenileri bu koyunda var mıdır?
Yerli koyun ırklarımız verim yönünden kültür koyun ırklarına göre daha düşük seviyededirler. Ancak çevreye uyum ve damızlık temini yönünden kültür ırklarına tercih edilmektedir. Bu nedenle saf kültür ırkı koyunlar getirmek yerine yerli ırklarımızın melezleme yoluyla veya seleksiyonla verimlerini artırmaya çalışmak daha uygundur. Koyun ırkları konusunda yerli koyunlarımızdan bahsetmek yeterlidir. Yurdumuzda koyunların belirli yönde verim özellikleri gelişmediğinden sınıflandırmayı kuyruk yapılarına göre yapmak daha uygundur. Koyunlarımız kuyruk yapılarına göre 2 grupta toplanabilir.
- Yağlı kuyruklu olanlar Akkaraman, Morkaraman, Dağlıç ve İvesi gibi.
- İnce ve uzun kuyruklu olanlar Kıvırcık, Sakız, Karayaka ve Türk merinosu gibi,
