Koyunlarda baş şişmesi (ödem) birçok hastalığın belirtisi olabilir.
Koyunların başı şişerse akla gelebilecek hastalıklar şunlardır;
Klostridyum novyi enfeksiyonları, Mavi dil hastalığı, Aktinobasilloz, apse, yara enfeksiyonları, alerji, arı veya böcek sokması, fotosensitizasyon = güneş ışığına karşı duyarlılık = yüz egzaması.
Baş şişmesi, başta ve boyunun üst kısımlarında ödem diğer belirtilerle birlikte değerlendirildiğinde doğru teşhis konularak, uygun tedavi yapılabilir.
Koyunlarda baş şişmesi, aşırı ödem ölümle sonuçlanabilecek kadar tehlikeli boyutlara ulaşabilir.
Klostridyum novyi, çoğunlukla Tip A enfeksiyonları, koçlarda, genç erkeklerde baş şişmesiyle ortaya çıkar. Enfeksiyona bazen Cl. sordellii, Cl.chauvei de katılabilir. Bu durumda baş ve boynun üst kısmında, kulaklarda şişme oluşur. Kulaklar şişkinlik dolayısıyla ağırlaşır ve sarkar.
Erken teşhis ve zamanında antibiyotik tedavisiyle olumlu sonuç alınır.
Koruma yöntemi aşılamadır.
Karma Klostridium aşılarının ilk seferinde rapelli (tekrar) olarak yapılması, sonra ilkbahar, sonbahar mevsimlerinde tekrarlanması birçok Klostridyum kaynaklı hastalığı olduğu gibi bu hastalığı da önleyecektir.
Güneş ışığına karşı duyarlılık koyunlarda yüz egzamasına sebep olur. Yüzde, kulaklarda kızarıklık, hafif ödem ile ortaya çıkan bu hastalığın ardında bazı yapıcı etmenler vardır. Bunların başında meradaki birtakım otları sayabiliriz.
Tarak yoncası, demir dikeni, sarı kantaron, ağaç minesi, çalı minesi, akrep otu, kırkbatıran gibi otları yiyen koyunların göz kapakları, çene altı ve kulakları şişer. Şiddetli bir kızarıklık oluşur.
Pithomyces chartarum adı verilen bir mantarın enfekte ettiği Ryegrass’ı (süt otu) tüketen koyunlarda da fotosensitizasyon meydana gelir.
Uğur böceğinin (Lady birds = gelin böceği, yedi noktalı gelin böceği) larvaları otlara bulaşır ve bunları koyunlar yerse yine aynı belirtiler görülür.
Aphid = Afit = Yaprak biti bulaşmış otların yenmesi de yüz egzamasına yol açar.
Karaciğerde yıkımlanmaya sebep olan bitkiler, küflü yoncanın karaciğere verdiği zararlar sebebiyle güneş ışığına karşı duyarlılık artar ve yüz egzaması şekillenir.
Böyle bir durum gözlendiğinde koyunlar derhal karanlık bir yere alınmalıdır.
Aşılamaların ihmal edilmeden yapılması, mavi dil hastalığında baştaki şişmenin diğer belirtilerle birlikte değerlendirilmesi şarttır.
Yaralarda antibiyotik tedavisi, aktinobasillozda iyot tedavisi ile birlikte antibiyotik tedavisi, apselerde ise bilinen apse tedavisi uygulanır. Arı sokması ve böcek sokmasında alerjiye karşı tedavi yapılır.
