Kedi ve Köpeklerde Kuduz, tüm sıcak kanlılarda görülen bulaşıcı, akut, nonprulent encefalomiyelitis ile karekterize öldürücü viral bir hastalıktır. Etken neurotrop bir virustur. Bulaşma enfekte hayvanların sağlıklıları ısırmasıyla olur. Modifiye canlı aşılarla aşılamadan sonrada kuduz vakalarının ortaya çıktığı bildirilmektedir. Tüm sıcak kanlı hayvanlar hastalığa duyarlıdırlar. Kuduzun iki epidemiyolojik tipi tanımlanmaktadır. Bunlardan biri yaban hayvanlarda görülen kuduz diğeri de evcil hayvanlarda görülenidir. Yaban hayvanlarında endemik seyreden kuduz fazla dikkati çekmez. Ancak yaban hayvanlarda epidemik bir tablo oluşturup bu hayvanların yerleşim bölgelerine gelip evcil hayvan ya da insanları ısırdıktan sonra önem arz eder.
Ülkemizde kuduzun hala önemli bir sorun olmaya devam etmesinin bir çok nedeni vardır. Başta toplumun bilhassa hayvan yetiştiricilerinin kültür ve eğitim düzeyi, ülkemizin coğrafi dağılımı, yaban hayvan populasyonunun bilinmeyişi, kuduz odaklarının haritasının çıkarılmayışı, yaban hayvan kuduzu ile mücadelenin yapılmayışı ve hepsinden önemlisi “sokak köpeği” sorununun kontrol altına alınmayışı gelmektedir. Hastalığın hayvandan hayvana ya da insana bulaşmasında sokak köpeklerinin payı büyüktür.
Bulaşma kuduz hayvanların sağlam hayvanları ısırması, açık yaraların enfekte salya ile teması ve çok ender de olsa modifiye canlı aşı uygulamasından sonra gerçekleşir. Virus salyaya zaman zaman geldiğinden dolayı her ısırılan hayvan kudurmaz. Her ısıran kedi ve köpeklere kuduz gözü ile bakılmamalı, kedi ve köpeklerde kuduz hastalığında sebepsiz ısırma önemlidir. Bir sebebe yönelik ısırma olayında ısıran hayvan kendini savunma amacıyla ısırabilir. Çoban ya da bekçi köpeklerinin yabancıları ısırmasında olduğu gibi.
Enfeksiyonun kuluçka süresi yaranın CNS (Central Nervous System) ye yakınlığı, yaranın derinliği ve yara sayısına göre değişir. Ayrıca yara bölgesine bulaşan virus sayısı ile virulansa göre de kuluçka süresi değişir. Hastalığın ortalama kuluçka süresi 2-8 hafta arasındadır. Aşılamadan sonra oluşan kuduz vakalarında bu süre 1-2 hafta kadardır. Doğal vakalarda inkübasyon süresi 2 haftadan 1 yıla kadar değişir. Çok özel durumlarda inkübasyon süresi 1 haftadan daha az olabilir. Bilhassa yüz ve kafa ısırıklarında inkübasyon süresi kısadır. Çünkü virus sinirlerde centripedal göçle CNS e taşınır.
Kedi ve Köpeklerde Kuduz Hastalığının Klinik Belirtileri Nelerdir?
Hastalık klinik olarak her zaman birbirinden ayırt edilmeyen 3 formda seyreder.
İlk bulgular ısırık bölgesinde gelişir. Bu bölgede lokal paraliz gelişir. Ancak her zaman dikkat edilmediği için gözden kaçabilir. Daha sonra motor nöronlarda fonksiyon yetmezlikleri meydana gelir. Hayvanlarda davranış bozuklukları meydana gelmeden önce tam paraliz şekillenmez. Davranış bozuklukları 24-36 saat sonra depresyon ve isteksizlik şeklinde kendini gösterir. Hayvan ısırık bölgesini yavaş yavaş ısırmaya ve tırmalamaya başlar. Hastalığın 5-10 günlerinde yara bölgesinde kaşıntı belirtileri dikkati çeker düzeye çıkar. Hayvan amaçsız kaçar ve bazı şeylere saldırmaya başlar. Ağızdan bol miktarda salya akar. Gözlerde prolapsus ve konjuktivitis şekillenir. Ağır vakalarda sürekli motor paralizi şekillenir. Facial ve masseter kasların paralize olmasından dolayı su ve gıda alınımı engellenir. Pupilla dilate olmaya başlar. Tam paraliz başladığı dönemde hayvanlarda ses kısıklığı görülür. Nörolojik belirtiler her üç form kuduzda da gelişir. Bilhassa davranış bozukluğuna her formda rastlanır.
1- Sakin kuduz: Bu devrede görülen en belirgin bulgu hayvanlardaki davranış bozukluklarıdır. Kuduzlu kedi ve köpeklerde ürkeklik ve korkaklık belirgin bir hal almıştır. Hayvanların yabancı cisimlere karşı ilgileri artmıştır. Alışık olmadığı gıdaları yeme isteği belirgin hal almıştır. Bazı hayvanlar kendi gaitalarını bile yerler. Giderek iştiha azalır buna karşın su içme isteğinde belirgin bir artış görülür. Salya fazla dikkat çekmez. Hasta hayvan sık sık idrar yapar, yara yerini kaşır, hastanın bir gözünde miyozis öbür gözünde midriyazis şekillenir.
2- Saldırgan kuduz: Kuduzun bu formuna sık rastlanır. Hasta kedi ve köpeklerin % 75 inde bu forma rastlanır. Sakin devrede görülen davranış bozuklukları daha da belirginleşmiştir. Hayvanlar loş yerlere saklanmayı sever. Kediler dolap ve kanepe altlarına saklanır. Beden Isısı artar, Bilinç giderek kaybolur ve hırçınlaşarak her şeye karşı saldırganlık durumuna geçer. Sahibinin emirlerini dinlemez. Her önüne gelen canlıyı bu arada sahibini de ısırır. Köpekler evi terk ederek bir daha geri dönmezler.
Ağızda bol salya akar. Maksatsız havlama ve miyavlama dikkati çeker. Bu yüzden ses tellerinde bozulma sonucu ses kısıklığı meydana gelir. Bilhassa yabancı cisimleri ısırmalarından dolayı çoğu kez diş kırıkları meydana gelir ve yabancı cisimler ağızda birikir. Göz lezyonları daha da netleşmiştir. Gözde şaşılık, göz bebeklerinde asimetri ve pupillada genişleme şekillenir. Bazı vakalarda kornea kurur. Benzer lezyonlara kedilerde de rastlanır. Normalde köpeklerden çok korkan kediler , kuduz hastalığında çekinmeden köpeklere saldırırlar. Tilkilerde korkmadan meskun mahallere gelerek buradaki kedi, köpek ve diğer canlılara saldırarak ısırırlar. Laringo-farengial spazmlardan dolayı hayvanlar su içemezler hatta kendi tükrüklerini bile yutamazlar ve bu yüzden ağızda bol salivasyon ve dehidrasyon meydana gelir. Hayvanlarda sudan korkma “hidrofobi” olgusu yoktur.
3- Paralitik kuduz: Kuduzlu hastalarda önce osefagus, masseter kaslarda ve boğaz kaslarında paralizler başlar. Daha sonra facial felç meydana gelerek çene felci şekillenir. Hastalık ilerledikçe arka bacaklarda ve daha sonra tüm vücutta gelişen paralizler meydana gelir. Hayvan rahat hareket edemez. Dengesini kaybeder, adeta zigzag çizerek yürür ve daha sonra yere düşer. Tam paralizden sonraki 1-2 gün içerisinde hayvan ölür. Bazen saldırgan form gelişmeden sakin kuduzdan sonra paralitik kuduz gelişebilir.
Ayırıcı tanı
Kedi ve köpeklerde Kuduz encefalitis ile seyreden bir çok hastalık ile karıştırılabilir. Başlıca alt çene kırık ve çıkıkları ile, adi felçlerle, kurşun zehirlenmeleri ile, gençlik hastalığının sinirsel şekli ve alfatoksikasyonlar ile karıştırılabilir.
Tanı
Klinik bulgular, CSF protein miktarının artması ve CSF de lökosit artışının varlığı ile idrarda glikoz miktarının artması kuduzdan kuşku uyandırır. Kesin tanı sinir dokusunda negri cisimlerini görmek ve virus izole etmekle konur.
Kedi ve Köpeklerde Kuduz Hastalığından Nasıl Korumalıyız?
1- Kuduzdan kuşkulu kedi ve köpekler, kendiliğinden ölmeleri beklenir. Öldükten sonra kafaları soğuk zincirle laboratuvara gönderilir.
2- Hayvan 10 gün süre ile izole edilir. Bu sürede hiç bir canlı ile temasına müsaade edilmez. Bu süre içerisinde kuduz belirtileri gelişirse kedi veya köpek derhal ötenazi yapılmalıdır.
3- Kuduz ya da kuduzdan kuşkulu bir hayvan tarafından meydana getirilen ısırık yaraları”020 lik sıvı sabunlar, antiseptik solüsyonlarla irrige edilir. Yara tamamen açığa çıkarılır ve kesinlikle dikilmez.
4- Kuduz çıkan bölgelerdeki tüm başıboş köpekler itlaf edilmelidir.
5- Sağlam kedi ve köpekler her yıl peryodik kuduz aşısı ile aşılanmalıdır. İlk aşı köpekler 3 aylık iken, kedilerde 6 aylık iken yapılır.
6- Kuduzdan şüpheli bir hayvan tarafından ısırılan kedi ve köpeklere derhal 6 doz halinde aşısı ile aşılanmaya alınmalıdır.
7- Yaban hayvan kuduzuna yönelik aşı uygulamalarına derhal geçilmelidir. Kuduzun eradikasyonu için son derece önemli bir eradikasyon yöntemidir. Gelişmiş batı ülkelerinde kesilmiş kanatlı başına inoküle edilen aşılarla çok iyi sonuçlar alınmıştır. Almanya da bu yöntemle ormanlık ve dağlık bölgelere uçakla atılan tavuk kafaları ile yaban hayvanların kuduza yakalanıp hayvanlara taşınması önlenmiş ve bugün kuduzdan “free” ülkeler arasına girmiştir. Ülkemiz coğrafi şartlarında, bilhassa Karadeniz, Doğu Anadolu ve Toroslardaki yaban hayvan populasyonuna yönelik böyle bir uygulamanın başarı şansı yüksektir.
