İneklerde anormal tırnak uzaması, özellikle sütçü sığır işletmelerinde ineklerin tırnaklarının aşırı ve düzensiz şekilde uzaması çeşitli sorunlara yol açar. Süt veriminde azalmanın yanı sıra basış bozuklukları, topallık gibi problemler ortaya çıkar. Aşırı uzama ve kıvrılma istenmeyen basınç merkezi (noktası) oluşturarak diğer tırnak sorunlarını tetikler. Hatta eklem sorunları bile ortaya çıkar.
Genel bir bakışla; tırnak sorunları zaten birbiriyle ilgili olup temelde sorun yaratan sebepler hep aynıdır.
İneklerde anormal tırnak uzaması akla gelen sebepleri sıralarsak; tırnaklarda yetersiz aşınma, dengesiz besleme, tırnak bakımındaki ihmaller ve genetik faktörler öne çıkar.
Bu listeye baktığımızda tırnak sorunlarıyla sürü yönetimindeki aksaklıkların birbiriyle paralel olduğu görülür. O yüzden bütün tırnak sorunlarının sebepleri, koruyucu hekimliği ve tedavi yöntemleri aynı temele dayanır.
Sütçü ineklerde tırnağın aşırı uzaması, dış tırnağın iç tırnağın üzerine doğru büyüyerek diğerinin üzerine binmesi, yukarı doğru kıvrılarak “çarık” görünümünü alması yürüyüş hatalarına ve hayvan refahının bozulmasına yol açar.
Boynundan bağlı ineklerde ve kalabalık, sıkışık, dar barınaklarda yetersiz aşınma dolayısıyla tırnakların aşırı büyümesi sıkça rastlanan bir durumdur. Bu sorun serbest dolaşan ineklerde, yeterli yaşam alanı sağlanmış barınaklarda daha az görülür.
Sebeplerden en önemlisi asidozdur. Bu konuyu “besleme hataları” olarak ele alabiliriz.
Asidoz, bilindiği gibi, laminitise (coriosis) ve giderek diğer ayak sorunlarına yol açar. Asidoz aşırı laktik asit birikimine, histamin ve endotoksin (LPS) salınmasına, tırnağın yapısının bozulmasına, keratinizasyonun aksamasına, tırnak dayanıklılığının ortadan kalkmasına sebep olur.
Kuru dönem beslemesindeki hatalar, özellikle geçiş döneminde gereksiz enerji verilmesi, ineklerin şişmanlatılması (obez inek) anormal tırnak uzamasının sebepleri arasında sayılır. Ağır ineklerin (aşırı şişman, obez) tırnak sorunlarına diğer ineklere göre 7 kat daha yatkın oldukları bilimsel olarak saptanmıştır. Böyle inekler dijital dermatitise de daha yatkın olurlar. Yani sorunlar birbirini takip eder.
İneklerin obez olması, vücut kondisyon skorlarının (VKS, BCS) yükselmesi özellikle doğum sonrası metabolik hastalıklara yol açacağı gibi, basış merkezlerinin değişmesine bağlı olarak tırnakların yanlış ve aşırı büyümesine sebep olmaktadır.
Besleme ile ilgili sebepler sadece asidozdan ibaret değildir. İz mineral eksiklikleri özellikle çinko, bakır, mangan, selenyum eksiklikleri vitaminlerden biyotin, aminoasitlerden sistein ve metiyonin eksiklikleri tırnak bütünlüğünün ve yapısının bozulmasına yol açar.
İneğin tırnağı yılda 5 santim uzar. Bu sebeple ineklerin tırnakları yılda 2 kez düzeltilmelidir. Tırnak düzeltme inekler için en önemli koruyucu hekimlik hizmetidir. Aynı zamanda tedavi edici rol oynar.
İneklerin iri cüsseli hayvanlar olduklarını ve ağırlıklarını dört ayak üzerindeki denge ile taşıdıklarını unutmayalım. Mutlaka sistemli bir tırnak düzeltme programı uygulanmalıdır.
Tırnakların aşırı büyümesi, hatalı uzaması ile ilgili olarak genetik faktörlerin etkisi olduğu da bilinir. Holstein ırkında autosomal resesif (çekinik) bir genin buna sebep olduğu saptanmıştır. Otozomal (autosomal) resesif gen hem anneden hem de babadan (dişiden ve erkekten) gelen çekinik genler olduğundan ancak ikisi bir araya geldiğinde sorun ortaya çıkar. O yüzden çekinik resesif genlerin buluşmaması için genomik testten geçmiş boğa spermalarının kullanılması gerekir. Böylece genetik faktör ortadan kalkar. Başka bir değişle baskın(dominant) bir gen söz konusu değildir. Genetik faktör ile tırnakların yamuk ya da aşırı uzaması çok nadir görülen bir olgudur.
Tırnakların aşırı ve hatalı büyümesi konusu da diğer konular gibi dönüp dolaşıp koruyucu hekimlik ilkelerinin ve sürü yönetiminin doğru bir şekilde uygulanmasına gelmektedir.
İneklerde Anormal Tırnak Uzaması Durumunda Koruyucu Hekimlik
Boynundan bağlı ya da sıkışık bir barınakta hareketleri kısıtlanmış ineklerin bu soruna yatkın olduğu bilindiğinden barınakların tasarımında dikkatli olunması gerekir.
Asidozdan, aşırı karbonhidrat ve düşük selüloz beslemesinden kaçınılması, yem seçmenin önlenmesi şarttır.
Vitamin, mineral (kalsiyum, fosfor) ve iz mineral dengesizliklerine ya da eksikliklerine meydan verilmemelidir. Kuru dönem ve geçiş dönemi beslemesinin önemi konusunda bilinçli olunmalıdır. Kuru dönemde aşırı enerji ve yüksek kalsiyum verilmesinin sakıncalı olduğu, dengeleri bozduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Kuru dönemde obez hale getirilen ineklerin doğumdan sonra başımıza büyük dertler açacağını bilerek besleme yapılmalıdır.
Şişman inekler ağırlıklarını dört ayak üzerinde sürdürdüklerinden dolayı büyük eziyet çekerler ve her konuda olduğu gibi tırnaklarda da sorunlarla karşılaşırlar. Kuru dönemde ineklerin vücut skorları (VKS) 3:50-3,75 civarında olmalı, bunu aşmamalıdır.
Yemlere dışarıdan alınması gereken esansiyel (eksojen) aminoasitlerden sistein ve metiyonin katılmalıdır.
Ayak banyoları için ticari ürünler veya bakır sülfat, formalin gibi bileşikler kullanılmalı, tırnak bakımı, düzeltilmesi kesinlikle aksatılmamalıdır. Yılda iki kez tırnak düzeltme yapılmalıdır. ABD’de bazı işletmeler altı ayda bir ineklerin tırnaklarının düzeltilmesini sağlarlar. Bazı işletmeler ise inekler kuruya ayrılırken ve doğumdan 2 ay kadar sonra tırnak düzeltme yaparlar. Profesyonelce, bilinçli bir şekilde yapılan tırnak düzeltme, yukarıdaki sözü edildiği gibi hem tedavi hem de koruyucu hekimliktir.
Sürü yönetimi ilkelerine, kuru ve temiz ilkesiyle iyi gözlem ilkesine özellikle önem verilmelidir.
Sürünün genetik yapısı için genomik testten geçmiş boğa spermaları kullanılmalı, resesif (çekinik) genlerin bir araya gelmemesi için boğa atlatmadan (doğal tohumlamadan) uzak durulmalıdır.
