Türkiye’de Veteriner Hekimlik. Kökü tarihin derinliklerine kadar uzanan, geçmişi şan ve şereflerle dolu Türk Veteriner Hekimliği 19.Yüzyılda harbiye, mülkiye, tıbbiye gibi çağdaş eğitim kurumları ile birlikte, hatta onlarla iç içe öğretime başlamış ve gelişimini 1933’de Yüksek Ziraat Enstitüsü, 1948’de de Ankara Üniversitesi ile taçlandırarak bugünlere kadar gelmiştir. Bugün Türkiye’de öğrenci alarak faaliyetini sürdüren 31 adet veteriner fakültesi mevcuttur. Ben bu yazımda fakülte tercihi yapacak üniversite adaylarına tarihe mal olmuş Veteriner Hekimler, Veteriner hekimliği üstüne söylenmiş özlü sözler ve Veteriner Hekimlerin Türkiye’deki çalışma alanları ile ilgili bilgiler vermek istiyorum.
Türkiye’de ve Dünya’da Değerli Meslek Büyüklerimiz
Tarihe mal olmuş en ünlü Veteriner Hekim istiklal marşımızın söz yazarı milli şair Mehmet Akif Ersoy ’dur. İstanbul’daki Veteriner Yüksek Okulunu bitirdikten sonra uzun yıllar sahada veteriner hekimlik yapan Mehmet Akif Ersoy edebiyatımıza da kalıcı eserler bırakmıştır. Büyük edebiyatçı ve fikir adamı Ziya Gökalp İstanbul’da Veteriner Yüksek Okulunda öğretime başlamış, ancak son sınıfta siyasi nedenlerden dolayı tutuklandığı için öğretimini yarım bırakmıştır. Ünlü hikayeci Ömer Seyfettin askeri veteriner idadisi mezunudur. Ayrıca, şair ve operet yazarı Prof.Dr. Selahattin Batu, şair ve söz yazarı Mehmet Turan Yarar, gazeteci yazar Muzaffer İlhan Erdost da veteriner hekimliği eğitimi almış ünlü kişilerdir. Veteriner hekimler spor, sanat ve müzik alanlarında da ünlenmişlerdir.
Örneğin yıllarca Fenerbahçe ve milli futbol takımının kaptanlığını yapan Zeki Rıza Sporel veteriner hekimdir. Veteriner Hekim Yavuz Yekta Türk sanat müziğinde yeni bir ses sistemi geliştirmiştir. Bilim alanında en ünlü veteriner hekim Dünyada ilk doku kültürü çalışmasını başlatan Ord. Prof.Dr. Tuğgeneral Süreyya Tahsin Aygün ’dür. Veteriner Hekim Doç.Dr. Osman Nuri Koçtürk halk ve çevre sağlığı konularındaki çalışmaları ile Türkiye’de ilklere imzasını atmıştır. İnsanlarda ve hayvanlarda seyreden öldürücü ruam hastalığına karşı Dünyada ilk insan aşısını üreten ve denek bulamayınca aşıyı kendine uygulayarak ruam ‘a yakalanıp şehit olan Yüzbaşı Kemal Cemil Bey de bir veteriner hekimdir.
Ord.Prof.Dr. Fazlı Faik Yegül veteriner hekim olmasına rağmen kimya alanında ünlenmiş, Türkiye’de atomun yapısı, çekirdek kimyası ve radyoizotoplar konusunda ilk çalışmaları başlatmış, yeni bir periyodik cetvel oluşturmuştur. Veteriner Hekim Ord.Prof.Dr. Samuel Aysoy canlı ve cansız cisimlerin yaydığı dalgalar yoluyla cisimleri keşfetmek ilmi olan Radiestezi konusunda Türkiye’de hayvanlarda ve insanlarda ilk çalışmaları yapmıştır.
Veteriner Hekim Ord.Prof.Dr. İsmail Hakkı Çelebi Türkiye’de tıbbi biyoloji ve tıbbi parazitolojinin kurucusudur. Askeri Veteriner Hekim Subhi Edhem ’in Darwinizm adlı kitabı Türkiye’de evrim teorisi üzerinde yazılmış ilk telif eserdir. Yurt dışında görev yapan ilk bilim insanı 1926 yılında Estonya’nın Dorpat Üniversitesinde çalışan askeri Veteriner Hekim Dr. İlyas beydir. Koyunlardaki kelebek hastalığına karşı ilk serumu üreten veteriner hekim Mehmet Halit Bey bu buluşuyla ekonomimize bugün için çok büyük para olan 15-20 milyon lira kazandırmıştır.
Dünya’da da alanlarında ünlü veteriner hekimler vardır. Selvi Boylum Al Yazmalım adlı eseri Türkiye’de filme alınan Dünyaca ünlü Türk asıllı Kırgız yazar Cengiz Aytmatov veteriner hekimdir. Veteriner hekim Franz Benesch hayvanlarda spinal anesteziyi bularak insanlarda kullanımını sağlamıştır. Veteriner Hekim Otto Stader bandajsız kırık tedavisini keşfederek insan hekimliğinin hizmetine sunmuştur. Veteriner hekim Daniel Elmer Salmon İnsanlarda çocuk felci aşısının bulunmasına zemin hazırlamıştır. Veteriner hekim Franz Schofield’in bulduğu sığırlarda yonca zehirlenmesine neden olan antikoagulant bir madde günümüzde insanların koroner tromboz hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. Fransız veteriner hekim ve immunolog Jean Marie Camile Guerin, Albert Calmette ile birlikte insanlarda verem aşısını (BCG- Bacillus Calmette Guerin) bulmuş ve aşıya ismini vermiştir.
Türk ve Yabancı İnsanların Veteriner Hekimliğe Dair Veciz Sözleri
Tanınmış Türk ve yabancı insanlar veteriner hekimliğe dair özlü sözler söylemişlerdir.
İkinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü veteriner hekimliği bir okyanusa, insan hekimliğini de o okyanus içindeki bir iç denize benzetmiştir.
Mareşal Fevzi Çakmak kurtuluş savaşında ordunun her şeyi demek olan sığırları vebadan kurtaran veteriner hekimler için “Eğer veteriner hekimler olmasaydı istiklalimizi kazanamayacaktık“ özlü sözünü söylemiştir.
İstiklal marşımızın yazarı Mehmet Akif Ersoy veteriner hekimlerin insan hekiminden daha gerekli olduğunu belirtmiştir.
Ünlü fizikçi Einstein “Veteriner fakültesinde okumak zeki insanların işidir” demiştir.
Milattan önce tıp doktorlarının insanı, veteriner hekimlerin insanlığı tedavi ettiği vurgulanmıştır.
Prof.Dr. Rudolf Wirschow’a göre insan tıbbı ile hayvan tıbbı arasında hiç bir ayırım yoktur.
Prof.Dr. Calwin Schwabe ise insan sağlığının veteriner hekimliğin değerleri arasında en mantıklısı olduğunu belirtmiştir.
Cumhuriyetten sonraki ilk on yıl içerisinde sayıları 350 olan veteriner hekimlerin Türkiye’de sığır vebasını ortadan kaldırmaları üzerine Avusturyalı bilimci Dr. Görlach Viyana Radyosunda yaptığı bir konuşmada, “Cumhuriyet Türkiye’sinin medeniyete yaptığı en büyük hizmet sığır vebasını imha etmiş olmasıdır. Bunu şükranla anar ve bu millete minnetlerimizi sunarız” sözünü sarf etmiştir.
Amerikalı Senatör Will George “Dünyanın en iyi doktorları veteriner hekimlerdir. Çünkü onlar hastalarına derdin nedir diye sormazlar, kendileri bilirler” demiştir.
Ünlü tarihçi İlber Ortaylı bir televizyon programında hastalandığında önce bir veteriner hekime danıştığını, hatta Yüksek Öğretim Kurulu Kurucusu, ünlü doktor ve hoca Prof.Dr. İhsan Doğramacı ’nın da hastalandığında evinin alt katındaki veteriner hekime göründüğünü söylemiştir.
Türkiye’de Veteriner Hekimlik Mesleğinin Çalışma Alanları
Şimdi de veteriner hekimlerin çalışma alanlarına bir göz atalım. Veteriner hekimler genel olarak hayvan sağlığı ve refahı, çevre sağlığı ve güvenliği, gıda güvenirliliği ve veteriner halk sağlığı konularıyla uğraşmaktadırlar. Veteriner hekimlerin, “Sağlıklı Çevre, Sağlıklı Hayvan, Sağlıklı Gıda, Sağlıklı İnsan, Sağlıklı Toplum“ düzleminin her aşamasında etkin rolleri ve önemli görevleri vardır. Veteriner hekimliği 2018 yılında Türkiye’de en geniş çalışma olanaklarına sahip meslek seçilmiştir. Bu yıl da veteriner hekimliği Türkiye’de geleceğin parlayan on mesleği arasında dördüncü sırada yer almıştır. Gerçekten de aşağıda görüleceği üzere veteriner hekimliği çok geniş istihdam alanına sahip bir meslektir.
Türkiye’de Veteriner Hekimlik çalışma sahasının önemli bir bölümü kamu kesiminde çalışmaktadır. Veteriner hekim çalıştıran kamu kuruluşlarının başında Tarım ve Orman Bakanlığı gelmektedir. Veteriner hekimler Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı merkez birimlerinde, İl ve İlçe Müdürlüklerinde, Veteriner Araştırma Enstitülerinde, Veteriner Teşhis ve Kontrol Laboratuvarlarında, İl Kontrol Laboratuvarlarında, Hayvancılık Araştırma Enstitülerinde, Hayvan Hastanelerinde, Sınır Kontrol Noktaları ve Tahaffuzhanelerde, Sperma Üretim Merkezlerinde, Orman Genel Müdürlüğüne bağlı milli parklar ve doğal hayatı koruma hizmetlerinde, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne (TİGEM) bağlı Tarım İşletmelerinde yoğun olarak çalışmaktadırlar. Ayrıca Sağlık Bakanlığı halk ve çevre sağlığı hizmetlerinde de veteriner hekimler istihdam edilmektedir. Bir kamu kurumu olan belediyelerde; hayvanat bahçelerinde, hayvan barınaklarında, hayvan hastanelerinde, mezbahalarda önemli sayıda veteriner hekim çalışmaktadır. Veteriner hekimler silahlı kuvvetlerde gıda kontrol subayı ve köpek eğitimi uzmanı olarak görev yapmaktadırlar. Ayrıca sayıları 31 olan veteriner fakülteleri ile meslek yüksekokulları hayvan sağlığı bölümleri ve orta dereceli mesleki okulları veteriner hekimler için önemli bir istihdam alanıdır.
Türkiye’de Veteriner Hekimlik serbest olarak ifade ettiğimiz özel sektör de önemli ölçüde veteriner hekim istihdam etmektedir. Veteriner hekimler kendi adlarına klinik, poliklinik, hastane açabilecekleri gibi başkalarının açacaklarını bu tip kurumlarda ücretli olarak da çalışabilirler. Veteriner hekimler serbest olarak; ev hayvanları (pet), büyükbaş hayvan, küçükbaş hayvan, kanatlı hayvan, arı, su ürünleri yetiştiriciliği ve hekimliği konularında çalışırlar. Ayrıca büyükbaş hayvan, küçükbaş hayvan, kanatlı hayvan çiftliklerinde sağlık sorumlusu, yönetici ve danışman olarak da görev yapmaktadırlar.
Özel kesimde de veteriner hekim istihdamı yoğundur. Gıda sanayi (et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri), yem sanayi, tavukçuluk ve hindicilik sanayi, ilaç sanayi (ilaç, aşı, biyolojik madde üretimi, ürün yöneticiliği, satış ve pazarlama elemanlığı), veteriner alet ve malzemeleri sanayi, orta ve büyük ölçekli hayvancılık işletmeleri yoğun olarak veteriner hekim çalıştıran sektörler arasında sayılabilir.
Ayrıca, et satışı yapan süper marketler ve hayvansal gıda üreten orta ölçekli iş yerleri sorumlu müdür statüsünde veteriner hekim istihdam etmektedir. Bunların dışında, Jokey Kulübe bağlı hipodromlarda ve at yetiştirme çiftliklerinde, hayvan borsa ve pazarlarında, özel yem ve teşhis laboratuvarlarında, deney hayvanları üretim merkezlerinde, bankalarda (zirai krediler), sigorta şirketlerinde (hayvan sigortası), teknoparklarda, hayvancılık birlik ve kooperatiflerinde, petshoplarda, köpek eğitim ve üretim merkezlerinde çok sayıda veteriner hekim çalışmaktadır.
Hayvansal gıdaların insan beslenmesinde çok önemli bir yeri vardır. İnsanların nüfusu ve alım gücü fazlalaştıkça hayvansal gıdalara olan talep daha da artacaktır. Bu nedenle hayvansal üretimin vazgeçilmez bir parçası olan veteriner hekimlik önemini ve güncelliğini sürekli olarak muhafaza edecektir.
