Topallık verim kayıplarına yol açar. İneklerde topallık, problemin şiddetine göre, büyük ekonomik kayıplara yol açar.
Topallık mecburi sürüden çıkarma sebebi olan, yani ineğin kasaba gönderilmesi ile sonuçlanan 3 ana sebepten biridir. Kısırlık, memelerin körelmesi ve topallıktan dolayı sürülerde inekler kasaplık olurlar ve biz onlardan yararlanamadan sürümüzden çıkarmak zorunda kalırız.
Topallık verim kayıplarına sütçü sığır işletmelerine ve ülkelere büyük zarar vermektedir. Hastalığın şiddetine göre, yabancı literatürde 90-528 USD (Dolar), Avrupa ülkelerinde 160-345 Euro arasında topallık maliyetleri belirtilmektedir.
En çok görülen topallık sebepleri ayak çürüğü (foot-rot), taban ülseri, Digital dermatitis (DD= Çilek hastalığı= Mortellaro hastalığı), İnterdigital Dermatitis (ID), İnterdigital flegmon, İnterdigital fibroma olarak sayılmaktadır. Bizim ayrıca ülke olarak başımızın derdi Şap Hastalığı da sorunlara zemin hazırlamaktadır.
Topallık ağrı, iştahsızlık ve kambur yürüyüş ile kendini belli eder. Giderek zayıflama, sütte azalma ve döl tutma güçlükleri ile sorunlar katlanır.
Gebelik oranında ve süt veriminde düşüş en önemli kayıplardır. Sonunda hayvanın kaybına kadar giden bir sorunlar zinciri ile karşı karşıya kalırız.
Konunun ileri safhası işletmelerin ve ülkenin düve, besi danası, anaç inek eksikliğine kadar gider.
Topallık aynı zamanda kızgınlığın kaçırılması ile de döl tutmama sebebi olarak zarar verir. Topal inek atlama ve durma gibi kızgınlık belirtilerini gösteremeyecek, kızgınlığın kaçırılması söz konusu olacaktır.
Topallığın erken embriyonik ölümlere neden olacağını da unutmayalım.
Topallık dünyada büyük bir “hayvan refahı” sorunu olarak da algılanmaktadır.
Sebepler
Topallık çoğunlukla doğum sonrası yaşanan problemler içinde yer alır.
Rahim yangısı (metritis), meme yangısı (klinik mastitis), sonun atılamaması, Ketosis gibi sorunlarla birlikte veya birbirini takip eden şekilde karşımıza çıkabilir. Topallıkta ana etkenler aşındırıcı, kötü zemin, asidoz, yanlış besleme, direnç sisteminin zayıf kalması, konforsuzluk, kalıtım, barındırma, yemleme ve sürü yönetimi problemleri, kuru -temiz sistemine uyulmaması, vitamin E eksikliği, stres faktörleri, NEB (Negatif Enerji Dengesi) olarak sayılabilir.
Şap hastalığını takip eden ikincil hastalıkları da listeye eklemek gerekir.
Topal hayvanların başka hastalıklara yakalanma riski de daha fazladır.
Topallık ilaç ve tedavi masraflarıyla birlikte işçilikte artışlara sebep olur. Böylece tüm işletmeyi kötü yönde etkiler.
Neler yapabiliriz ?
Önlemleri sayarken “Şap Hastalığı” göz önüne almalı, o yöndeki koruyucu hekimlik ve biyogüvenliği listenin en başına koymalıyız.
İneklere kuru- temiz alanlar ve pürüzsüz zeminler sağlamalıyız. Rasgele çizilmiş, baklava tarzında çizilerek yapılmış zeminler aşındırıcı etki gösterir.
Zeminler paralel olarak 9+1 cm ölçüsünde çizilmeli, zemin pürüzsüz olmalıdır. Üzerinde çıplak ayakla futbol oynanabilecek kadar pürüzsüz bir zemine 9 cm de bir, 1 cm lik çizgiler çizilmelidir.
Tırnak direncini arttırmak için yemlere iyot, çinko, bakır ve biotin içeren katkılar eklenmelidir.
İşkembe asidozunda biotin sentezi olmayacağı bilinmelidir.
Rasyon ve yemleme yönetimi konusuna dikkat edilerek asidoza meydan verilmemeli, barınaklara serbest ulaşımlı yemek sodası (sodyum bikarbonat) konulmalıdır.
Isı stresinin önlenmesi şarttır. Bu yönde serinletme ve yem katkıları ile önlem alınmalıdır.
Konfor sağlanmalı, ineklerin sert zeminlerde uzun süre yürümeleri veya beklemeleri, ayakta uzun süre kalmaları mutlaka önlenmelidir.
Besleme hataları, eksiklikleri yönünden dikkatli ve duyarlı olunmalıdır.
Yılda 2 kere ayak bakımı yapılmalıdır.
Genetik olarak; eşleştirme ile boğa seçimi yapılırsa basış hataları sonraki nesillerde giderilebilir. Boğa sperması seçiminde ayak-bacak puanı (FLC) yüksek boğalar tercih edilmelidir.
Tedavi
Topallığın tedavisi vardır. Ancak; masraflı, uzun süren, sabır isteyen bu tedavilerin sonucu da her zaman başarılı olmaz. O yüzden tedavinin masrafı ile sonucu arasındaki ilişkiyi baştan iyice değerlendirmek gerekir. Lokal olarak kullanılan spreyler, antibiyotikli tozlar, ayak bandajları tedavide kullanılmaktadır. İneğin kuru ve temiz bir ortamda bulunması tedavi şansını arttırır.
Tedavide ve korumada en çok akla gelen ayak banyolarıdır. Ayak banyoları bir süre sonra organik materyallerle, yani gübre ile kirlenince etkisini yitirir. Hatta ayak banyoları hastalığın yayılmasına bile sebep olabilir. Ayak banyoları 2 kademeli olarak düşünülmelidir. İlk bölümde ayak su ile kaba pisliklerden arındırılmalıdır. Sonraki bölümde ilaçlı su bulunmalı, bu bölüm 3 metre boyunda, 13 cm derinliğinde olmalı, ilaçlı su kirlendikçe değiştirilmelidir.
Ayak hastalıklarından biri olan foot rot (ayak çürüğü) hazırlayıcı sebeplerin ardından gelen Bacteriodes nodosus (Dichelobacter nodosus) tarafından oluşturulur. Ülkemizde şu anda ticari aşısı yoktur. Ancak; özaşı (otovaksin) üretilip, uygulanabilir.
Özet
Tırnak yangılarını önlemek için elden gelen, bilinen her şey eksiksiz yapılmalıdır. Tırnak direncini arttırmak, asidozu önlemek, pürüzsüz zemin sağlamak alınacak başlıca önlemlerdir.
