Sığırlarda kene hastalıkları, keneler sığırlar arasında naklettikleri üç önemli hastalık vardır. Bu hastalıklar theileriosis (tayleriyoz), anaplasmosis (anaplazmoz) ve babesiosis (babesiyöz, piroplazmoz) dir.
Adı geçen sığırlarda kene hastalıkları hayvandan hayvana doğrudan bulaşmazlar. Kenelerin bir hayvandan alıp diğerine bulaştırmaları sonucunda yayılırlar. Genel olarak sıcak ayların, özellikle kenelerin faaliyette olduğu ayların önemli hastalıkları olarak bilinirler.
Theileriosis ve anaplasmosis hakkında önceki yazılarımda bilgiler vermiştim. Bu yazımın konusu yetiştiriciler arasında hayvan sıtması, kırçan, gün vurması denen babesiosis hastalığıdır.
Hastalık etkeni Babesia adı verilen bir kan paraziti (hemotropik protozoa) dir. Hastalığa 1888 yılında ilk işaret eden Rumen bilim insanı Victor Babes olduğu için bu ismi almıştır. Etken kan parazitleri (hemoprotozoa) ailesinden piroplasmida grubu protozoalardan olduğu için hastalık piroplasmosis olarak da adlandırılır.
Babesia etkenleri (Babesia bigemina, Babesia bovis) çok geniş bir protozoa ailesiden parazitlerdir. Birçok memeli hayvanda çeşitli isimlerde hastalık yapan babesialar vardır. Örneğin; koyunlar da Babesia ovis gibi.
Babesialar (Babesia bigemina ,Babesia bovis) Rhipicephalus türü keneler ile nakledilirler. Kenenin ısırmasından 2-3 hafta sonra klinik belirtileri ortaya çıkan hastalığa babesiosis adı verilir.
Sığırlarda Kene Hastalıkları Klinik Belirtiler
İştahsızlık, yüksek ateş, anemi (kansızlık), sarılık (icterus, ikter) olarak karşımıza çıkar. Solunum sayısı ve nabız sayısı yüksektir. Diş gıcırdatma ve bazen de sinirsel belirtiler görülür. Kan parazitinin beyindeki kılcal damarlara ulaşması sonucunda koordinasyon bozukluğu şeklinde sinirsel belirtiler gözlenir (cerebral babesiosis).
Ateş 41°C’ye kadar çıkar. Anemi (kansızlık) hemolitik anemi tarzındadır. Babesiaların eritrositleri (alyuvar, kırmızı kan hücresi) parçalaması sonucunda kansızlık, sarılık ve kan işeme (kanlı idrar) görülür. Yaz aylarında sarılık ve kan işeme (hemoglobinüri) görülürse akla gelen ilk hastalık babesiyözdür.
Alyuvarların parçalanması sonucunda kanın rengini veren hemoglobinin hücre dışına çıkması sonucunda hemoglobinüri meydana gelir. İdrarı bir cam kaba, kavanoz veya bardağa, alıp bekletirsek rengi değişmez. Çay renginde olan idrar ne kadar bekletilirse bekletilsin, santrifüj edilse bile rengi aynı kalır. Bu bulgu da tipik hemoglobinüri görüntüsüdür. Hayvandan kan alındığında kanın incelmiş ve sulu bir hal aldığı görülür.
Hastalığın bulaşma yolu, yukarıda da sözü edildiği gibi, kene ısırmasıdır. İnkübasyon süresi (kuluçka dönemi) 2-3 haftadır. Kuluçka döneminin ardından klinik belirtiler ortaya çıkar. Nadir olarak hastalığın enfekte kan ile bulaşık alet ve malzemeler vasıtasıyla aktarıldığı da bilinmektedir.
Teşhis (tanı)
Tanı genellikle klinik belirtilerle kolayca konulabilir. Diğer kan paraziti hastalıklarıyla ayırıcı tanıya gitmek için mikroskop altında Giemsa boyası ile boyanmış preparatların a incelenmesi gerekir.
Kesin tanı için, gerekirse, laboratuvar testlerinden yararlanılabilir.
Tedavi
Babesiyözün tedavisi mümkündür. Tedavide imidocarb dipropionate ya da diminazene aceturate etkin maddeli ilaçlar kullanılır. Asıl tedavi bu ilaçlardan biriyle yapılır. Oksitetrasiklin ise ikincil (secunder) enfeksiyonlar için ya da bazı durumlarda anaplazma ile birlikte mix enfeksiyon olabileceği düşüncesiyle kullanılır.
Babesiyözde oksitetrasiklin asıl tedavi ilacı değildir.
Destek tedavileri de uygulanabilir. Flunixin meglumine gibi kortizon olmayan yangı giderici ilaçlar (NSAID) kullanılabilir. Kan yapıcı (hematinik) ilaçlardan yararlanılabilir. Örneğin; demir, B12 vitamini, folik asit gibi ilaçlar yararlı olur. Hatta kan nakli yapılması bile düşünülebilir.
Hastalığın tedavisi olmakla beraber ileri ve tedavisi gecikmiş vakalar ölümle sonuçlanabilir. Gebeliğin sonuna yakın günlerde yavru atma söz konusu olabilir.
Koruyucu hekimlik
Babesia ve diğer kan parazitleri tarafından oluşturulan hastalıklar için koruyucu hekimlik kene mücadelesiyle mümkün olur. En önemli konu budur. Dezenfektanların bu hastalıklar yönünden koruyucu hekimlikte bir fonksiyonu yoktur.
Bos indicus (Hindistan kökenli sığır ırkları) kenelere ve dolayısıyla kenelerin naklettiği kan paraziti hastalıklarına daha dayanıklıdırlar. Boz taurus (Taurin ırklar, Avrupa sığır ırkları) ise kenelere ve kene hastalıklarına karşı gayet hassastırlar.
Vektör (kene) mücadelesi ihmal edilmemesi gereken bir koruyucu hekimlik yöntemidir.
