Nitrat – Nitrit Zehirlenmesi
Nitrat – Nitrit Zehirlenmesi, Nitrat bakımından zengin bitkilerin yenmesi sonucu şekillenir. Nitrat bitkilerde genellikle kök ve sap kısımlarında daha çok ve potasyum nitrat halinde bulunur. Nitrat irkiltici ve yakıcı özelliği nedeni ile fazla miktarda alındığında gastroenteritisse yol açabilir. Esas problem yemlerle alınan nitratın rumende 4-8 saat nitrit haline dönüşmesidir. Rumende emilen nitrit ise hemoglobini methemoglobin haline çevirerek anemik anaroksi sonucu zehirlenmeye neden olur. Nitrit aynı zamanda vasodilitasyona yol açabildiğinden periferal dolaşım yetmezliği sonucu anoksinin şiddetini artırır.
Sığırlarda minimum öldürücü doz potasyum nitrat için 600 mg/kg, nitrit için 88-110 mg/kg ‘dır.
Nitrat bakımından zengin yem bitkileri; yulaf otu, tahılların (yulaf, arpa, buğday, çavdar) körpe otları, sudan otu, mısır, sorghum türleri, kolza, tatlı yonca, yabani otlar vb.
Toprağı organik ve inorganik nitratlı gübrelerle gübreleme, silaj prezervetifleri. Suların gübrelerle kontamine olması ve endüstriyel kirlenmesi gibi kaynaklardan alınır. Kurak yıllarda toprakta nitrat birikimi daha yüksek olup, kuraklıktan sonra bitkilerdeki düzeyi daha fazladır.
Bitkilerde nitrat birikimi etkileyen faktörler ise; herbisid ve insektisidlerin bitkilere zarar vermesi, güneş ışığının yetersizliği, tungesten (wolfram) fazlalığı gibi nedenlerdir.
Monensin nitratın nitrite dönüşmesini artırır. Gençler daha duyarlıdır.
Klinik Semptomlar;
- Başlangıçta nitratın etkisine bağlı olarak sakivasyon, sancı, ishal ve kusma
- Nitratça zengin bitkilerin yenmesinden 5 saat sonra nitrit zehirlenmesi ait bulguların başlaması
- Hemoglobinin %20 ‘si methemoglobine dönüştüğünde semptomların başlar
- Solunum sayısının aşırı artışı ve şiddetli dispne
- Mukozalar başlangıçta siyonaz, kısa süre sonra kahverengi – grimtrak renk alması
- Kaslarda titreme, halsizlik, sallantılı yürüyüş, ataksi
- Beden sıcaklığı normal veya normalin altında, sık sık damla damla idrar yapma
- Son dönemde yerde yatma, kovulsiyonlar ve koma
- Kronik olaylarda A vitamini ve iyot metabolizmasını bozması, büyüme ve verimin azalması,
- Abort
Laboratuar Bulguları;
İdrar test stiklerinde aşırı nitrat vardır. Difenilamin testi ile kanda nitrat düzeyi belirlenir. Alınan kanda 1-2 saatte methemoglobunemi saptanır. Kroniklerde PCV, hemoglobin ve eritrosit sayısı artabilir.
Ayırıcı Tanı;
- Mukozaların ve kanın kahverengi renkte olması, kanın kiraz kırmızısı renginde olmamasıyla Siyanojen Bitkilerle Zehirlenme ‘den
- Mukozaların ve kanın kahverengi renkte olması ile Akut Anafilaksi, Akut Pulmoner Ödem, Anfizem ‘den ayrılır.
Tedavisi;
En kısa sürede methemoglobini hemoglobine çeviren, antidot metilen mavisi % 1 ‘lik solusyonlardan 1-2 mg/kg i.v. kullanılmalıdır. Metilen mavisinin yarılanma süresi 2 saat kadar olduğundan 6-8 saatte tekrarlanması gerekebilir. Dokular birkaç ay boyalı kalabilir. Rumende nitratın nitrite dönüşmünü bozmak için de oral antibiyotik kullanılmalıdır. Eğer ki metilen mavisi yok ise çok yüksek doz C vitamini de kullanabilirsiniz.
