Mandalarda suni dölleme, ülkemizde kırk yıl önce 1 milyon 250 bin baş olan manda sayısı yüz bin başa kadar düşmüştür. Halbuki bol yağlı olmasına rağmen sütü kolesterolsüz olan mandanın kaymağı sevilerek tüketilmektedir. Manda eti de yine kolesterolsüz, sağlıklı et olarak aranmaktadır. Devlet desteğiyle manda sayısının tekrar arttırılması hedeflenmektedir.
Manda sayısı arttırılırken, bir yandan da verimlerinin arttırılmasına çalışmak, bu yönden mandaları ıslah etmek için suni tohumlama yapmak yerinde olacaktır.
Mandaların gebelik süreleri ineklerden bir ay daha uzundur. Birçok yönden ineklere benzer olsalar da, farklılık gösterdikleri durumlar söz konusudur. Kızgınlık gösterme aralıkları ortalama, inekler gibi, 21 gündür. Ama 18-26 gün arasında değişkenlik söz konusudur. Kızgınlık esnasında üzerine atlamaya izin vermesi en önemli belirtidir. Ancak; ineklerde olduğu gibi dişiler birbirlerine atlama yerine, ortamda erkek olmasını tercih ederler.
Mandalarda Östrus (Kızgınlık)
Mandalar mevsimsel olarak, özellikle günlerin kısaldığı aylarda kızgınlık gösterirler. Kızgınlıkları 12-15 saat sürer. Tavsiye edilen suni tohumlamanın östrus senkronizasyonu ile, yani ilaçla ayarlamak suretiyle yapılmasıdır. Böylece döl tutma oranı yükselecektir. Çünkü mandaların hepsi normal kızgınlık döngüsü göstermezler. Bazıları normal kızgınlık siklusu (döngüsü) gösterirken, bazıları ise hiç kızgınlık göstermeyebilir.
O yüzden bu döngüyü ele almak ve ilaçlarla müdahale etmek gerekir. Östrus senkronizasyonu metodları mandanın normal kızgınlık döngüsü göstermesine veya göstermemesine göre değişir. Diğer yandan erken, geç embriyonik ölümler için veya mandanın düşük yapmaması için alınabilecek önlemleri de almak yararlı olur.
Dünya’da en çok manda Asya kıtasında bulunmaktadır. Bize yakın coğrafyada ıslah edilmiş, mevcut Anadolu Mandasına en uygun ırk İtalya’daki Akdeniz Mandalarıdır. İtalya’da Akdeniz Mandalarını yıllar içerisinde sakinlik, süt verimi, süt yağı, süt proteini yönünden ıslah ettikleri için, ellerindeki mandalar uysal mizaçlı ve yüksek verimlidirler.
Mandalarda Suni Dölleme
Ülkemizde mandalar suni tohumlama ile döllenirlerse yılda bir ton süt yerine, ortalama 2.223 kg süt veren, % 6,6 – % 7 yağlı, % 4,2 proteinli süt yerine; % 8,3 – % 9 yağlı, % 4,8 proteinli süt veren mandalarımız olacaktır.
Diğer yandan suni tohumlama ile ıslah edilen mandalarımız 230 gün yerine 270 gün sağılabilecek, ilk doğumlarını 36 ay yerine, 28-30 ayda yapabileceklerdir. Suni tohumlama, görüldüğü gibi, büyük olanaklar sunmaktadır. Halk elinde ıslah programına alınmış olan manda sürüleri ile ırk koruma altına alınmış ve bu proje içine 10 bin baş manda konulmuştur. Irk koruma projesi dışındaki sürülerde suni tohumlama uygulaması yapılır ve desteklenirse hem süt verimi, hem de süt içeriği yüksek mandalarımız olacaktır. Daha çok kazanç sağlayan manda üreticileri ise manda sayılarını arttırma yönünde gayret gösterecekler, manda adedimiz giderek yükselecektir. Halk tarafından şifalı kabul edilen manda sütü, manda kaymağı, manda yoğurdu daha kolay ulaşabileceğimiz bir yere gelecektir.
