Koyunların tohumlanması, koyunlar mevsime bağlı poliöstrik hayvanlar olduklarından ülkemizin de bulunduğu kuzey yarım küresinde Sonbahar mevsiminde kızgınlığa gelirler. Bu nedenle, Ülkemizde koyun sun’i tohumlama mevsimi Sonbahardır.
Koyunların tohumlanması vaginal yöntem uygulanır. Arama koçu ile kızgın olduğu saptanan koyunlar tohumlama durağında tahta bir travayda zaptedilir. Travayın bulunmadığı durumlarda bir bakıcı koyunun boynunu iki bacağı arasında sıkıştırıp iki eliyle metatarsuslardan tutarak arka kısmını havaya kaldırmak suretiyle tohumlamaya hazırlar. Tohumlama sırasında teknisyenin rahat çalışabilmesi için ya haralarda uygulandığı gibi koyunun arka kısmı bir jaraskal ile yukarı kaldırılır, ya da köylerde sun’i tohumlama istasyonlarında uygulandığı gibi travayın arka kısmında yarım metre derinliğinde bir çukur açılır.
Tohumlamadan önce koyunun perineal bölgesi temiz ve kuru bir pamukla güzelce silinmelidir. Ayrıca kullanılan aletlerin sterilizasyonu büyük önem taşır. Koyun spekülümü alevle flambe etmek suretiyle sterilize edilir ve kullanılmadan önce distile sudan geçirilir.
Dereceli cam koyun suni tohumlama kateterinin dışı, her koyun sun’i tohumlamadan sonra önce kuru, ardından alkollü pamukla silinerek temizlenir. İçi ise, sperma değiştiğinde saf alkol – alkol – saf su – distile su dizemi içinde yer alan sıvılar doldurulup boşaltılmak suretiyle temizlenir.
Cam kateter biribirine monte edilmiş şırınga ve kateter kısımlarından oluşmuştur. Kateterin uç kısmı topuzlu ve hafifçe eğridir. Topuzlu olması Orificium uteri externa’ya sokulduğunda mukozayı zedelememesi; eğri olması ise, Portio vaginalis service değişik yönlere çevrik olduğunda rahatlıkla kullanılması içindir.
Tohumlama başlamadan önce dış bakı ile koyunun kızgın olup olmadığı araştırılır. Bu amaçla, vulva dudaklarının hiperemik ve ödemli olup olmadığına bakılır. Daha sonra spekülüm tatbik edilir. Baş lambasının ışığında aydınlatılan vajinada mukozanın ve Portio vaginalis cervicis’in hiperemik ve nemli, Orificium uteri externa’nın açık olup olmadığına bakılır. Bu suretle hayvanın kızgın olduğu tam olarak saptandıktan sonra tohumlamaya geçilmelidir.
Gerekli spermatolojik muayenesi yapıldıktan sonra kullanılmasına karar verilen sperma 30-35 C0 lik benmaride muhafaza edilir. 0.1 cm3 hacmindeki taze sperma cam katetere çekilerek, spekülüm aralığından sokulmak suretiyle açık bulunan Orificium uteri externa’ya kateterin topuzlu kusmu sevkedilir ve şırınga vasıtasıyla sperma cervix’e verilir. Kateterin kanalı dar olduğundan, içinde sperma kalması sakıncasını gidermek amacı ile, önce bir miktar hava, daha sonra sperma çekilmelidir. Havanın basıncı ile spermanın tümü cervix’e verilmiş olur. tohumlama tamamlandıktan sonra, kateter ve spekülüm, kateterin hayvanın hareketi ile kırılmasını önlemek için ikisi iç içe ve birlikte dışarıya çekilir.
Koyunlarda ovulasyon kızgınlığın başlangıcından 24 saat sonra, ya da kızgınlığın son üçte birinde oluştuğundan, taze sperma ile yapılan tohumlamalarda kızgınlığın saptanmasından hemen sonra, sulandırılmış ve dondurulmuş sperma ile yapılan araştırma çalışmalarında da biri sabah, diğeri akşam olmak üzere aynı kızgınlıkta iki kez sperma verilmelidir.
Kaynakça
