Mehmet Ali Bey Türkiye’de veteriner hekimliğe hizmet eden meslek büyüklerimizin başında gelir. Türkiye’de ilk sivil veteriner okulunu, ilk sivil veteriner teşkilatını, ilk veteriner muavini okulunu, ilk meslek derneğini kuran; ilk mesleki dergiyi çıkaran, yurt dışına ilk öğrenci gönderen, Mehmet Akif Ersoy’u ve Ziya Gökalp’i yetiştiren kişidir. Edebi yönü güçlü, güzel şiir ve yazı yazan, entelektüel bir insan olarak tanımlanmaktadır. Aşağıda bu değerli meslek büyüğümüzün yaşamını bulacaksınız.
Mehmet Ali Bey Eğitimi ve Hayatı
1853 yılında Üsküdar’da dünyaya gelen Mehmet Ali Bey yükseköğretimine 1870 yılında Harp Okulunun veteriner sınıfında başlamış ve 1873 yılında mezun olmuştur. Askeri Veteriner Okulunda genel hastalıklar ve hıfzıssıhha dersleri veren Mehmet Ali Bey 1877 yılında Şam’daki 5.Orduya tayin edilmiştir. Şam’dan dönüşünde İstanbul’da Harbiye Nezareti Süvari Dairesinde Çiftlikat-ı Hümayun işlerini yürütmekle görevlendirilmiştir.1880 yılında Rusya’daki haraları incelemek üzere Moskova’ya gönderilmiş, yurda dönüşünde Üsküdar’da bulunan Askeri Hayvan Hastanesine müdür olarak tayin edilmiş, daha sonra da Ticaret ve Ziraat Nezaretinde Baytar Müfettişi olmuştur.
1897 yılında sürgün edildiği Yemen’de ve 1902’de Rumeli’de görev yapan 1908 tarihinde İkinci Meşrutiyetin’in ilanından sonra İstanbul’daki Mülkiye Baytar Mektebine ikinci kez defa müdür oldu. 26 Ağustos 1908 tarihinde İstanbul’da kurulan Osmanlı Devletindeki ilk veteriner hekimliği derneği olan Osmanlı Cemiyet-i İlmiye-i Baytariyesi’nin ilk başkanı oldu. Cemiyetin ilk toplantısında, Mehmet Ali Bey’in teklifiyle “Mecmua-i Fünûn-i Baytariye” adlı ilmi bir derginin çıkarılmasına karar verildi. Derginin sorumluluğunu da üslenen Mehmet Ali Bey, sivil veteriner hekimliğini güçlendirmek ve teknik personel yetiştirmek amacıyla 1910 yılında Muavin Baytar Mektebini kurdu.
Osmanlı Devleti’nde On dokuzuncu Yüzyılın sonlarına kadar salgın hayvan hastalıklarını önleme, tedavi ve korunma amacıyla ihtiyaç duyulan veteriner hekimler Askeri Veteriner Okulunda yetiştirilmiştir. Ancak vilayetlerde hizmet verebilecek sivil veteriner hekimleri yetiştirecek müstakil bir okul ise bulunmamaktadır. Anadolu’da sığır vebası salgınlarının verdiği zarar ve kayıpları içeren raporlar düzenlemiş, bu raporlarda sivil bir veteriner okuluna acilen ihtiyaç duyulduğunu bildirmiştir. Bu arada sivil veteriner teşkilatının kısa sürede geliştirilmesine de çalışılmıştır. Bu süreçte, Mehmet Ali Bey, 1888 yılında Nafia Nezareti’ne bağlı olarak kurulan Veteriner İşleri Müfettişliğine atanmıştır.
Osmanlı’da veteriner hekimliği ve ziraat konularını birlikte işleyen ilk bilimsel meslek dergisi, Mehmet Bey ve arkadaşları tarafından 1 Mayıs 1880 tarihinde yayın hayatına başlayan Vasıtayı Servet adlı dergidir. Bu dönemde Mehmet Ali Bey sivil veteriner okulu ihtiyacını bu dergide yayımladığı makalelerinde de gündeme getirmiştir. Bu gelişmeler üzerine, Mehmet Bey’in de içinde yer aldığı tıp ve veteriner okulları öğretim üyelerinden oluşan bir komisyon sivil veteriner okulunun kuruluşu ile ilgili hazırlıklara başlamıştır. Fakat bütçe ve yer imkânsızlıkları dar bir zamanda böyle önemli bir okulun kurulmasına imkân vermediğinden ilk iki sınıf öğretimi Sivil Tıp Okulunda verilmek üzere, kalan iki sınıf meslek öğrenimi de o sırada inşaat halinde bulunan Halkalı Ziraat Mektebi’nde yatılı olarak tamamlanmak üzere, 1889 yılında dört yıllık bir Mülkiye Baytar Mektebi kurulmuştur. Halkalı Ziraat Mektebi (1891) ve bir sene sonraki ismiyle Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi’ nin (1892) ilk müdürü olarak da görev almıştır. Mehmet Bey, Mülkiye Baytar Mektebi’nin her alanda daha iyi olması için çok çalışmıştır. Dönemin en parlak bilimi olan bakteriyolojinin baytar ve tıp okullarında okutulmadığını gören Mehmet Ali Bey, 1893 yılından itibaren okul müfredatlarına bu dersi ekletmiştir. Veteriner sınıflarının ilk iki yılını Tıbbiye Mektebi’nde, son iki yılını da Halkalı’da tamamlayan öğrencilerin mektebin şehre uzak olması dolayısıyla klinik ameliyatları ve derslerinden öğrencilerin eksik kalacağı için bu dört sınıfı birleştirmek amacıyla Kadırga Cündi Meydanı’nda bulunan bir konağı kiralamıştır. Böylece, 1895’den itibaren bu dört sınıf bir arada ve yatılı olmak üzere müstakil bir mektepte eğitimini sürdürmüştür.
Mehmet Ali Bey gizli İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi olması gerekçesiyle 1897 yılında Yemen’e sürgün edilmiştir. Bu sürgün döneminde Mehmet Bey Yemen ve Şam’da başarılı hizmetler vermiştir. 1902 yılında Selanik, Kosova ve Manastır‘da ordunun bütün ihtiyaçlarını karşılamak üzere Rumeli Vilayeti’nin veteriner işlerini yürütmek üzere memur edilmiştir. İkinci Meşrutiyetin ilanından sonra sürgün hayatı sona eren ve İstanbul’a dönen Mehmet ali Bey 1908’de Mülkiye Baytar Mektebi müdürlüğüne yeniden atanmıştır. Mehmet Ali Bey okulun öğretim kadrosu ve müfredatını yeniden düzenlemiş ve hemen ertesi yıl Avrupa’ya (Almanya ve Fransa) ihtisas için sivil veteriner hekimler göndermiştir. Bu veteriner hekimler arasında Fazlı Faik Yegül, Samuel Aysoy, Hilmi Dilgimen ve Salih Zeki Berker sayılabilir.
Osmanlı’da İlk Veteriner Hekimliği Derneği
Osmanlı’da ilk veteriner hekimliği derneği Osmanlı Cemiyet’i İlmiye’i Baytariye adıyla 26 Ağustos 1908 tarihinde İstanbul’da kurulmuştur. Derneğin başkanlığını Mülkiye Baytar Mektebi Müdürü Mehmet Ali Bey, başkan yardımcılığını ise Mehmet Akif (Ersoy) üstlenmiştir. Derneğin ilk toplantısında Mehmet Ali Bey’in teklifiyle Mecmua-i Fünun-u Baytariye adlı bilimsel bir derginin yayın hayatına başlaması kararlaştırılmıştır. Dernek Başkanı Mehmet Ali Bey, aynı zamanda derginin de sorumluluğunu üstlenmiştir. Bu dönem veteriner işlerinin bağlı bulunduğu Orman ve Maadin ve Ziraat Nezareti bünyesindeki Islahat-ı Hayvaniye ve Umur-u Baytariye Şubesinin müstakil bir idare haline gelmesi amacıyla dernek tarafından Nezaret’e bir rapor sunulmuştur. Derneğin çalışmaları sonucunda, bu şube 1909 yılında yeniden yapılandırılarak Umur-u Baytariye Müdüriyeti (Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü) adını almış ve müdürlüğüne Mehmet Ali Bey getirilmiştir.
1911 yılında emekliye ayrılan Mehmet Ali Bey 29 Ağustos 1923 yılında İstanbul’da öldü ve cenazesi Kadıköy Sahrayı Cedid Mezarlığına defnedildi. Mehmet Ali Bey’in mezarı ölümünün 95. yıldönümü olan 2018 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından bakım ve onarımdan geçirilerek yenilendi.
