Tavukların kökeni diğer bir genel ifade ile kanatlı hayvanların sürüngenlerden köken aldıkları varsayılmaktadır (Wilson, B. W., 1980). Arkeolojik kazılarda, günümüzden yüz ya da iki yüz milyon yıl önce yaşamış kanatlı sürüngen hayvanlara (ARCHAEOPTERYX) ait fosiller bulunmuştur. Her iki çenesinde dişler bulunan, bedenleri pullar ile kaplı, kuyruk ve kanatlarında telekler olan, karga ya da güvercin büyüklüğündeki bu yaratıkların, günümüzdeki tüm kanatlı hayvanların atası olduğuna inanılmaktadır. Kanatlı hayvanlar ile sürüngenler arasında, kemiklerin ve kasların yapısı, iskelet çatısı, ayaklardaki pullar, yumurtlama gibi bazı anatomik ve fizyolojik benzerlikler bulunmaktadır.
Evcil tavuk, zoolojik sistemde, omurgalıların (vertebrata), kuşlar (aves) sınıfının, tavukgiller (gallinacae) takımının, sülüngiller (phasinidae) familyasının, tavuk (gallus) cinsinin, evcil tavuk (gallus domesticus) türündedir. Evcil tavuklar diğer gallus türlerinden, ağızlarında diş bulunmayışı ve başlarında ibik olması ile ayrılırlar.
Tavukların kökeni kesin olarak bilinmemekle beraber tavukların ne zaman evcilleştirildikleri konusunda kesin bilgiler bulunmamaktadır. Tavukların günümüzden 5000 yıl kadar önce evcil olarak yetiştirildikleri kabul edilmektedir. Bugün evcil olarak yetiştirilen tavukların büyük çoğunluğunun, Gallus Bankiva (kırmızı, Kırmızı hint kuşu, Kızıl Orman Kuşu), Sonnerati (gri), Lafayeti (kırmızı ve sarı) ve Varius (yeşil) yabani tavuk tiplerinden köken aldıkları kabul edilmektedir. Brahma, Cochin ve Langshan gibi Asya tavuk ırklarının atası olarak ise Asil (Asael) ya da Malaya (Malay) tavuğu bilinmektedir.
Yabani tavuklar ile günümüzdeki evcil tavuklar arasında verim özellikleri bakımından büyük farklılık vardır. Eski devirlerden günümüze kadar tavuklar, insan eliyle çeşitli şekillere sokulmuş ve değişik amaçlar için ıslah edilmiştir.
Hayvan ıslahı yöntemlerinin henüz geliştirilmemiş olduğu eski zamanlarda, genetik yapıyı iyileştirme çalışmaları daha çok sezinleme ve deneme uygulamalarına bağlı kalmıştır. Kapalı olarak yetiştirilen küçük tavuk sürülerinde, bazı iyi özelliklerin görülmesinden sonra yetiştirmeye o yönde devam edilmiştir. Böyle bir yetiştirmenin başarısı, uzun yıllara, iyi rastlantılara bağlı idi. Irkların ortaya çıkması ile ilgili olarak ilk zamanlarda ele alınan özellikler daha çok tüylerin rengi, ibik şekilleri, horozların ötüşü ve dövüşkenlikleri gibi ekonomik olmayan özelliklerdir.
Yirminci yüzyılın ortalarına doğru, ekonomik düşünce, üretimle ilgili tüm alanları etkisi altına almıştır. Nüfus artışı, sanayileşme, kentlileşme ve bunlara bağlı olarak talebin artması karşısında, özellikle sanayileşmiş olan ülkelerden başlayarak günümüzde tüm üretim dalları verimliliklerini mümkün olan en yüksek düzeye çıkarmanın yollarını aramaya zorlanmıştır. Şüphesiz ki hayvancılık, bu gelişmelerin dışında kalmamıştır. Hayvancılık işletmeleri de daha verimli olmanın yollarını aramıştır. Son 50 yıl içerisinde, hayvansal üretim ile ilgili teknolojinin çok hızlı bir gelişme gösterdiği izlenmektedir. Hayvancılık işletmelerindeki verimlilik; bakım, besleme, ürünlerin işlenmesi, hastalıklarla savaş, pazarlama gibi alanlarda elde edilen yeni bilgilerin uygulamaya konması ile artmıştır.
Hayvansal üretimde verimliliğin artması ile ilgili başarıda önemli rol oynayan faktörlerden birisi de, çiftlik hayvanlarının genetik yapısının onarılması konusunda yapılan çalışmalardır. Genetik ve Hayvan Islahı konularında elde edilen bilgi ve geliştirilen yöntemlere paralel olarak, lokal hayvan ırklarından, kültür ırklara ve buradan da üstün verimli soy ve hatların elde edilmesine, bu soy ve hatlar arasında yapılan birleştirmeler ile de üstün verimli ve birörnek ticari hayvan tiplerinin çok büyük sayılarda üretilmesi aşamasına gelinmiştir. Kolay uygulanabilirliği nedeni ile, yeni hayvan ıslahı ve üretim yöntemlerinin öncelikle ve yaygın olarak tavukçulukta kullanıldığı görülmektedir.
Tavukların Sınıflandırılması
Tür Nedir? diye başlar isek, Hayvanlar aleminin üyelerini, morfolojik ve fizyolojik özelliklerine göre tür adı altında büyük gruplara ayırmak mümkündür. Ortak özellikler gösteren, aralarında birleştikleri zaman kesin olarak yavru veren hayvan gruplarına tür denir. Atlar, sığırlar, koyunlar ve tavuklar ayrı hayvan türleridir.
“Tür”ün ne demek olduğunu ifade ettikten sonra “Irk Nedir?”. Bir tür içinde bulunan hayvanlar, birçok ana özellik bakımından bir birine benzemekle beraber, bazı özellikler bakımından da birbirlerinden ayrılırlar. Bir tür içinde, ortak özelliklere sahip olan ve bu özelliklerini kalıtım yolu ile yavrularına geçiren hayvan gruplarına ırk denir. Leghorn, New Hampshire, Plymouth Rock ayrı tavuk ırklarıdır.
Aynı ırk içinde bulunan farklı gruplara varyete adı verilir. Varyeteler arasındaki farklılıklar tüylerin rengi, ibik şekli, sakal ve başta hotoz bulunması gibi özelliklerdir. Örneğin Plymouth Rock ırkının beyaz, benekli, çilli ve açık kahverengi (buff) varyeteleri vardır. Leghorn ırkının da birçok varyetesi vardır. Değişik renklerde olan Leghorn varyetelerinin bazıları balta, bazıları da gül ibiklidir.
Soy, aile ve hatlar, bir ırk ya da varyete içinde üretilmiş özel gruplardır. Bu gruplar, değişik özellikler için homozigot hale getirilmiş, ya da bazı mutasyonları içeren gruplar olabilir. Yine bu gruplar, ticari önem taşıyan bazı kantitatif özellikler için özel olarak geliştirilmiş olabilir. Lohmann, Eubrid, Ross, Cobb, Asa, DeKalb, Shaver, ticari amaçlı üretim için çeşitli tavuk soy aile ve hatlarını üreten ve pazarlayan milletlerarası özel kuruluşlardan birkaçıdır.
Günümüze kadar, tavuk ırklarının tanımlanması konusunda birçok yayın yapılmıştır. Bu alanda en verimli çalışma, Amerikan Tavukçular Derneği tarafından yürütülmektedir. Söz konusu dernek tarafından ilk olarak 1953 yılında yayımlanan ve daha sonra yeni basıları yapılan “The Amerikan Standarts of Perfection” isimli kitapta 300 kadar tavuk ırk ve varyetesinin tanımı yapılmakta, onların büyüklük, şekil, renk ve fizyolojik özellikleri belirtilmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan Connecticut Üniversitesi‘ne bağlı Storrs Tarım Deneme İstasyonu tarafından çeşitli aralıklar ile “Registry of Poultry Genetic Stocks” isimli bir bülten yayınlanmaktadır. Bu bülten, bir çok ülkede bulunan tavuk, bıldırcın ve hindi ırk, varyete, hat soy ve mutant gruplarının özelliklerini belirleyen genlerle ilgili bilgileri ve bulundukları adresleri içermektedir.
Yukarıda anlatılan bilgilere dayanarak, tavukları; ırkların, soy, hat ve ailelerin sınıflandırılması şeklinde gruplandırabiliriz.
Tavuk ırk, soy ve hatları aşağıda değişik şekillerde sınıflandırılmış, örnek olarak önemli bazı tavuk ırklarının isimleri yanlarında bildirilmiştir.
1- Tavuk ırklarının gelişim durumlarına göre sınıflandırılması.
- Lokal ya da yerli tavuk ırkları: Denizli, Gerze, Hacıkadın, Sultan.
- Geliştirilmiş ırklar ya da geçit ırkları: Kültür ırklarının oluşmasında rol almış çeşitli ırklar.
- Kültür ırki tavuklar: Leghorn, Plymouth Rock, New Hampshire.
2- Tavuk ırklarının ilk çıktıkları bölgeye göre sınıflandırılması.
- Asya tavuk ırkları: Brahma, Cochin, Langshan.
- Akdeniz ırkları: Leghorn, Minorka, Endülüs.
- İngiliz ırkları: Cornish, Orpington, Sussex.
- Amerikan ırkları: New Hampshire, Rhode Island Red, Plymouth Rock.
- Bantam ve Lokal ırklar.
3- Tavuk ırklarının beden ağırlıklarına göre sınıflandırılması.
- Hafif ırklar: Leghorn, Minorca.
- Orta ağır ırklar: New Hampshire
- Ağır ırklar: Brahma, Cornish, Opington.
4- Tavuk ırklarının verim özelliklerine göre sınıflandırılması.
- Yumurtacı ırklar: Ancona, Leghom, Minorca.
- Kombine verimli ırklar: Australorp, New Hampshire, Plymouth Rock.
- Etçi ırklar: Brahma, Cochin, Cornish, Dorking, Langshan.
- Lokal ırkları ve Bantamlar: Denizli, Chabos, Yokohama.
5- Ticari üretim amaçlı soy ve hatların sınıflandırılması.
- Beyaz yumurta üretenler.
- Kahverengi yumurta üretenler.
- Etçi gruplar.
6- Sağlık koruma, araştırma ve kontrol amacı ile üretilmiş soy ve hatların sınıflandırılması.
- SPF sürüler.
- Bazı hastalıklara dirençli ya da hassas gruplar.
- Mutasyon grupları.
- Kimi özellikler için homozigot hatlar.
Tavukların Kökeni ve Sınıflandırılması Kaynaklar
- Aksoy, P.T. Atasoy, F., Apaydın, S., Onbaşılar, S. (1999) Denizli ırkı günlük civcivlerde tüylenme özelliklerinden yararlanılarak cinsiyet — belirleme olanakları. TÜBİTAKVHAG 1419 (yayınlanmadı).
- American Poultry Association Inc. (1980) : The American standards of perfection published by American Poultry Association Inc. Jacop North Printing Co. Lincoln, Nebraska.
- Somes, R.G. (1978) : Registry of poultry genetic stocks Storrs Agricultural Experiment Station. The University of Connecticut, Storrs. USA. Bulletin 446.
- Moreng, R.E., Avens, J.S. (1985) : Poultry science and production, Reston publishing company, inc. Reston Virginia.
- Sandıkçıoğlu, M. (1978) : Tavukçuluk dersi notları. A.U. Veteriner Fakültesi ders notları.
- Silverud, M. (1978): Genetic basis of sexing automation in the fowl, Acta Agriculture Scandinavia 28 (169-195).
- Wilson, B.W. (1980) : Evolution, readings from scientific American, Birds. W.H. Freeman and Company, San Franciseo.
- Winter, A.R., Funk, E.M. (1951) : Poultry science and practice V.B. Lippincolt company Chicago, Philadelphia, New York.
- Tavuk Yetiştiriciliği, Prof. Dr. Tahir Aksoy, Şahin Matbaası, 1999, 13-18.
