Tavşanlarda Besleme Yönetimi
Rasyon Formülasyonu
Kullanılabilir yem maddelerinin besin maddesi değerleri ve tavşanların gereksinimleri bilgisi yem formülasyonun da birleştirilmelidir. Doğrusal programlama ile en az maliyetli rasyon formülasyonu, ekonomik yem formülasyonu için en sık kullanılan yöntemdir. Aşağıdaki bilgilere gereksinim duyulmaktadır:
- Yem hammaddelerinin besin maddesi değerleri: enerji protein, amino asitler, lif, mineraller ve diğerleri.
- Kullanılabilir bileşenlerin kısıtlamaları: anti besinsel faktörler veya lezzetliliğe bağlı olarak olası en az ve en çok düzeyler.
- Yem maddelerinin güncel fiyatları.
- Hesaplanmış olan rasyonun kısıtlamaları: ptotein, enerji, amino asit ve diğerleri. Bunlar en az değer veya aralık olarak verilmektedir.
Bu bilgiler bilgisayara bir kez girildikten sonra, en az maliyetli rasyon hesaplanabilir.
Enerji maliyeti en önemli maliyeti temsil ettiği için, doğru Sindirilebilir Enerji (SE) ya da Metabolize Olabilir Enerji (ME) değerlerini kullanmak önemlidir. Tavşanlar için yaygın olarak kullanılan tüm yem maddelerinin besin maddesi düzeylerine ilişkin diğer bilgiler son zamanlarda yayınlanmıştır. Rasyonda bulunması gereken öneriler, bu bölümün önceki kısımlarında verilmiştir. Besin maddesi düzeyleri, doğrusal programlamada kısıtlamalar olarak kullanılabilecek şekilde vetilmiştir. Aynı yem hammaddeleri kullanılarak, birbirinden farklı bileşimde ve sindirilebilirlik ile tüketilebilirlik açısından farklı rasyonlar oluşturulabildiği için, rasyonda ki gereksinim düzeyleri tavşanlarda besleme önerilerinde % 10-30 artırılmıştır. Bu güvenlik fazlalığı, rasyona bağlı yetersizlikleri önlemek için gereklidir.
Üreticiler kendi yemini formüle ederken, yemin bir kısmı tahıl ya da kaba yem olarak verilse bile, bir yem tesisi için tanımlanan aynı işlem izlenmelidir. Üretici, öncelikli olarak lezzeti ve güvenli olan yalnızca sınırlı bir sayıdaki kaliteli yem maddelerini kullanacaktır. Hedef hayvan (üreme, büyüme, yaşama payı) için uygun besin maddelerini karşılayan dengeli bir rasyon hesaplamak 2zorundadır. Tavşanın sağlığı ve performansı üzerine doğrudan etkisi olduğu için, tavşan rasyonlarının formülasyonunda dikkate alınması gereken önemli bir faktör de yemlerin kalitesidir.
Gerekli pelet çeşidi, tavşancılık tipine ve kullanılan tavşanlarda besleme yönetimine bağlıdır. Küçük birimler ek konsantre olarak pelet kullanırken ticari tavşancılıkta neredeyse tamamen pelet kullanılmaktadır. Tüm tane peleti kuru ot takviyesine gereksinim gösterirken, protein karmaları kuru ot ve kaba yemler katılmasını gerektirir.
Eyalet ve federal yasalara uygun olarak, yem üreticileri içerik ve besin maddesi bileşimi ile ilgili bilgi görüntüleyen bir besleme etiketi bulundurur. Tavşan üreticileri bu etiketleri dikkatle okumalıdır; ancak gerek duyulan bilgi doğru besleme veya performans anlamına gelmez. En iyi politika, tavşan besleme konusunda iyi bir üne sahip bir şirket tarafından üretilen yemleri satın almaktır. Tabi bu işin kolayına kaçmakla beraber maliyetli bir seçenektir. Parasal sorununuz yok ise bu yemleri alabilirsiniz.
Rasyon Sunumu
Entansif tavşan üretim birimlerinde, kurutulmuş ve öğütülmüş hammaddeler kullanılarak dengeli bileşenleri içeren rasyonlar hazırlanır. Bu konsantre rasyonlar genellikle peletlenmiştir, çünkü tavşanlar aynı rasyonun toz veya ezme formuna göre pelet formunu büyük ölçüde tercih ederler. Tavşan rasyonlarında peletleme işleminin sağladığı yararlar, işleme maliyetini fazlasıyla karşılamaktadır. Tavşanlar toz formdaki rasyonu önemli düzeyde düşük miktarda tüketmekte, bunun sonucu olarak daha düşük canlı ağırlık kazancı, düşük yemden yararlanma oranı ve de daha düşük kesim verimi oluşmaktadır. Toz ve pelet form arasında seçmeli yemleme yapıldığında, tavşanlar toplam yem tüketimlerinin % 97’sini pelet olarak gerçekleştirmiştir.
Tavşanlarda peletlemenin sağladığı diğer yararlar başka hayvan türleri ile karşılaştırılabilir: farklı ham materyaller arasında ayrım ya da seçim olanaksızdır, daha yüksek miktarlarda yan ürünler yedirilebilir ve yem israfı en az düzeydedir. Peletler ayrıca tavşancılıkta toz sorunlarını azaltır; otomatik ve yarı otomatik tavşan yemlikler, toz veya lapa forma göre peletler ile daha kolay çalışmaktadır.
Sınırlı sayıda ham materyal karıştırılır ve katılırsa tavşanlar bu ham materyalleri lezzetliliğine göre seçer. Bunun sonucu olarak dengesiz yem alımı, performans geriliği oluşur. Tahıllar ve protein kaynakları melas ile kaplandığında, tavşanlar yem bileşenleri arasındaki farklılığı daha az ayırabilir.
Tahıl fiyatları düşük olduğunda, konsantre yem peletleri ile birlikte yüksek düzeyde tüm tahıl ile tavşanlarda besleme yapılmasına çaba gösterilmelidir. Rommers, tamamen pelet ile %85 pelet ve %15 buğday veya arpayı besi tavşanlarında karşılaştırmıştır. Biyolojik olarak performanslar arasında önemli farklılık gözlenmemiştir. Ancak, tavşanlar peletleri tercih ettiği için yemliklerde tahıllar birikmiştir. Yemliklerin yapısı nedeniyle yem israfı şekillenmemiş, sonuç olarak pelet ve tahil karışımının yemleme maliyetini azalttığı kanısına varılmıştır. Fakat altı çizilmesi gereken önemli konu yem israfından kaçınmak ve yemin homojen bir şekilde karışmasını sağlamaktır.
Tavşan rasyonları, peletleme yerine ekstrude edilebilir. Tavşanlar, ekstrude rasyonları dayanıklılık ve sertlik bakımından uygun ise kabul ederler, ancak özellikle genç tavşanlarda performanslar azalma eğilimindedir. Günlük canlı ağırlık artışındaki azalma, ekstrüzyon esnasında uygulanan yüksek ısı nedeniyle protein kalitesinin azalmasına bağlı olabilir. Dahası, ekstrüzyon, amaçlanan yüksek nişasta sindirilebilirliğini sağlamamakta ve dolayısıyla yüksek nişasta içeren rasyonlarda ölüm oranını azaltmakta başarısız olmaktadır.
Entansif tavşan eti üretiminde peletlenmiş dengeli bir rasyon performansı en üst düzeye taşımaktadır. Tüm “alternatif” yöntemler (ör.; toz, lapa, kaba yemler, hammadde karışımları vb.) günlük kuru madde tüketimini azaltmaktadır. Bu yöntemlerin birçoğu iş gücü gerektirir, çünkü günlük olarak tavşanlarda besleme yapılması gerekmekte, otomatik olarak dağıtılması güç olmakta ve bu nedenlerle de büyük ölçekli üretim birimleri için uygun olmamaktadır.
Öğütme ve Peletleme
Tavşan rasyonlarında kullanılan yemlerin farklı fiziksel formları bulunmaktadır: bunlardan bazıları pelet (ör., suyu uçurulmuş yonca), diğerleri ise un (ör., tapiyoka unu) veya tane olarak bulunur. Homojen bir karışım sağlamak ve peletleme sürecini desteklemek için, hammaddelerin öğütülmesi gereklidir. Tavşan rasyonlarına katılacak hammaddelerin öğütme tekniği çok tartışma konusu olmuştur. Bölüm 11’de ele alındığı gibi, ince toz parçacıklar rasyon güvenliği açısından arzu edilmez. Lif kaynaklarının dikkatle öğütülmesi gerekir. Ancak, değirmende ticari elekler (3-7 mm) kullanıldığında, parçacık boyutları arasında farklılık azdır ve hem tutulma süresi hem de sağlıkta karışıklık gözlenmez.
Tercihen, pelet uzunluğu 0.8-1 cm olmalıdır. Uzun peletlerin taşıma sırasında kırılma riski daha yüksek olmaktadır ve peletlerde kayıp veya uzun pelet kısımlarında kayıplar daha sık meydana gelmektedir. En uygun pelet çapı 3-4 mm aralığındadır. Çap 5 mm’nin üzerinde olduğunda pelet israfı riski artar. Daha küçük boyutta (çap< 2.5 mm) ise olasılıkla artan yeme süresinin sonucu olarak yem tüketimi azalma eğilimi gösterir.
Tavşan peletlerinde dayanıklılık ve sertlik en büyük kalite özellikleridir, çünkü tavşanlar parçalanma eğiliminde olan peletleri yemeyi sevmez. Pelet kalitesini ölçmek için endüstriyel olarak kullanılan birkaç çeşit cihaz bulunmaktadır. Genel olarak bu cihazlar testte pelet direncini kırılma (sertlik) veya sürtünme veya sallama esnasında parçalanma (dayanıklılık) olarak sınıflandırır. Hava gücüyle çalışan sertlik ölçüm cihazları, peletin ufalanması için (kg) gereken gücü belirler. Bu yöntem pratik olmakla birlikte, yeterli sayıda peletin (> 10) iyi bir tekrarlanabilirlik için test edilmesi gerekir. Operatör etkisini göz ardı etmek için elle çalışan test cihazı yerine motorlu test cihazları tercih edilir. Doğru işleme ve taşıma koşulları altında, kaliteli peletlerde taşıma sırasında, silo ve torbalar ile tüpler ve tavşan yemlikleri içerisinde %2’nin altında ufalanma meydana gelebilir.
Buhar, genellikle peletleme sürecini kolaylaştırmak için kullanılmaktadır. Lignosülfonatlar, bentonitler veya sepiolitler gibi bağlayıcılar sıklıkla pelet dayanıklılığını artırmak için %1-2 düzeyinde kullanılır – yüksek düzeyde yağ katıldığında kullanımları daha önemlidir. Ca ve Na lignosülfonatlar kolon ülserasyonları ve mortalite ile bağlantılı olduğu için magnezyum lignosülfonatlar daha çok tercih edilir. Melaslar iyi pelet bağlayıcılar olarak bilinir, bu amaçla genellikle %3-5 düzeyinde katılır.
Çift peletleme pelet sertliğini artırır (5.5’ten 10.3 kg’a), ancak yapılan bir araştırmada tavşanlar sert peleti tercih etmesine karşın günlük canlı ağırlık artışı ve yem tüketiminde artış olmadığı belirlenmiştir (11). Kırılma direnci 7-13 kg aralığında olduğunda pelet sertliği performansı etkilemez. Peletleme sonrası, peletler hemen soğutulur ve son paketleme öncesinde elekten geçirmek gerekir. Soğutma dayanıklılığını artırır ve küflenme için hazırlayıcı koşulları önler.
Yem Depolama
Tavşan yetiştiriciliği birimlerinin artan boyutu nedeniyle yemler genellikle dökme olarak teslim edilir. Torba ambalajlar halen küçük birimler veya özel yemler (ör., sütten kesme yemi) için kullanılmaktadır. Özellikle dış alandaki silolarda depolama süresi 3-4 haftayla sınırlandırılmalıdır. Sıcaklık değişimleri nedeniyle yem nemlenir ve küflü hale gelir. 100 dişi ve buna uyumlu besi tavşanlarının bulunduğu bir ünite ele alındığında, tüm tavşanlar için tek tip rasyon kullanılıyor ise dökme yem kullanmak için 4,000 kg kapasiteli bir silo kullanmak gereklidir. Farklı rasyonlar (laktasyon ve büyüme) sağlandığında, silo boyutları için dişi ve besidekiler tarafından tüketilen farklı miktarlar dikkate alınmalıdır.
Kuru bir yerde depolanırsa, en az % 89 KM içeriğine sahip bir tavşan yemi birkaç ay boyunca saklanabilir, bu ise büyüme sürecinde daha az rasyon değişikliğini ifade eder. Kafesler en azından günlük tüketilen miktarı alabilen yemliklere sahip olmalıdır. Otomatik yemleme kullanıldığında, bireysel yemlikler yerine bir dizi kafesi yemleyen tüpler kullanılır. Bu tip bir sistemde, yem günde birkaç kez dağıtılır. Taze yem servis edildiğinde tavşanların daha fazla yem tükettiği ileri sürülmekle birlikte hiçbir çalışma bunu göstermemiştir.
Rasyonların Sayısı
Tavşanların farklı gruplardaki özel gereksinimlerine dair artan bilgi nedeniyle, üreticiler bir dizi rasyon uygulamayı tercih edebilir. Ancak, pratik hususlar ve farklı rasyonlar arasında besin madde yoğunlukları nispeten küçük farklılıklara dayalı olduğundan rasyonların sayısı sınırlı olmalıdır.
Pratikte iki ya da üç silo (rasyonlar), orta boyutlu bir tavşancılık için ekonomik olarak en uygun olandır; aksi takdirde, söz konusu miktarlar dökme yem ile çalışmak için çok küçüktür. Ayrıca, otomatik veya yarı otomatik yemleme sistemleri giderek daha büyük birimlerde kullanılmaktadır. Bu sistemler her gruba farklı bir rasyon dağıtımına izin vermez. Bununla birlikte, tavşan yönetimi bireyselden toplu sisteme doğru değişmektedir. Bu şekilde, aynı üreme dönemi veya aynı yaştaki hayvanlar, bir bina ya da bataryada birlikte gruplanmaktadır. Böyle bir yönetim sistemi faz yemleme programlarının kullanımına izin verir. Dişi ve besidekiler toplam yemin % 90’ından fazlasını tüketmektedir. Genç anaç sürü, erkekler ve yeni katılan dişiler benzer besin madde gereksinimlerine sahiptir. Bu hayvanlar besi rasyonu ile bazen kısıtlı olarak tavşanlarda besleme yapılabilir.
Sütten kesimden sonra, tavşanlar besi döneminin ikinci yarısında yemin yaklaşık %65’ini tüketmektedir. Özel bitirme rasyonu (yüksek enerji düzeyi, azaltılmış protein içeriği), yemden yararlanma oranı ve çevreye atılan azotun azaltılmasını destekler.
Kaynak
Livestock Feeds And Feeding (Richard O. Kellems, D.C. Church), Çeviri: Çiftlik Hayvanlarının Yemleri ve Beslenmesi Eylül 2016 (Prof.Dr. Müjdat Alp, Prof.Dr. Neşe Kocabağlı) (Nobel), 500-503.