Sığırlarda Aktinomikoz, mandibula, maksilla ve baş bölgesindeki diğer kemiklerde kalınlaşma, deformasyon, aşırı fibrozis, osteitis ve multipl apselerin şekillenmesiyle karakterize kronik bir hastalıktır. Çene kemiğinin lokal enfeksiyonu olarak ortaya çıkar. Baş kemiklerinde dışarından sert şişlikler ile karakterize yem alımı bozuklarına neden olan şişliklerin aktinomikoz farzedilmesi tamamiyle doğrudur. Bazen yumuşak kısımlar bile değişmesine rağmen lenf yumrusu değişiklikleri bulunmaz. Oysa aktinobasilloz da lenf yumruları değişikleri kuraldır.
Etiyolojisi ve Epidemiyolojisi
Sığırlarda Aktinomikoz etkeni Actinomyces bovis tir. Anaerob, hareketsiz, sporsuz ve gram pozitif (+) bakteridir. Bütün Dünyada görülür. Sporadik olaylar tarzında ortaya çıkar. Genellikle 2-5 yaşta gözlenir. Dış ortamda ve üst solunum yolları ve sindirim sisteminde her zaman fazlaca bulunur. Hasta hayvanların irin akıntıları ile yayılır. Çoğu olgularda irin içersinde Staphlococcus spp. , Streptocosus spp ve Actinobacillus lignieresi gibi etkenlerde bulunur.
Actinomyces bovis etkeni ağız mukozası ve dildeki çeşitli defektlerden (diş değiştirme gibi) vücuda girer ve çoğalır. Mikroorganizmaların çene kemiği, periost ve kemik iliğine ulaşması sonucu yangısal reaksiyonlar meydana gelir. Çene kemikleri delinir ve sünger gibi bir görünüm alır. Kemik dokusu yumuşar ve içersinde granulomatöz doku bulunur.
Zoonozdur. Morbidite ve mortalite düşük, inkubasyon süresi birkaç hafta veya ay sürer.
Klinik Semptomlar
- Çene kemiklerinde aktinomikoz yavaş başlar.
- Çene kemiklerinde sert ve ağrısız şişlikle oluşur.
- 15-25 cm çağında şişlik
- Bu şişlikler kemiğe yapışıktır ve soğukturlar
- İrin dolu kemik boşlukları oluşur
- Çene kemiklerinde ki bu defarmasyonlar dışarıdan da fark edilebilir
- Deri üzerinde apseler ve fistüller şekillenir
- Çiğneme güçlüğü ve salivasyon
- Dişler gevşeyebilir ve hatta düşebilir
- Hırıltılı solunum
- Zamanla komşu kemiklere de sıçrar
- Orşitis, akciğer ve beyinde apselere neden olabilmesi
Ayırıcı Tanı
- Ağız boşluğunun inspeksiyonuyla diş ve yanaklar arasındaki Yabancı Cisim ve Gıda Sıkışmaları ndan
- Kemik dokusunda deformasyon olmasıyla Diğer Apseler den
- Lenf yumrularına, dile yerleşmemesi, kemik dokuda deformasyon oluşturmasıyla Aktinobasillosis den
- Hastalığın uzun sürmesi ve fistülleşmesi lezyonları ile başlangıçta Travma lardan
- Nadiren şekillenen yumuşak doku lezyonları Kronik peritonitis ve Peritoneal Apselerle karışabilir.
Sığırlarda Aktinomikoz Tedavisi
Sığırlarda Aktinomikoz tedavisi zordur ama 2 metodu vardır.
1- Metod Operatif Tedavi:
En iyisi kapsülü ile birlikte soğuk apsenin çıkarılmasıdır. Ancak bu mümkün olmazsa, iyot pomadı ile olgunlaştırılan apseler açılır temizlenir, fistülüze olanlar kürete edilir. Lugol solüsyonu ile irrigasyon yapılır. Aynı solüsyondan lezyonun muhtelif yerlerine enjekte edilir. Ayrıca yüksek dozda 3-4 gün süreyle sulfonamitler verilir. Eritromisin veya tetrasiklin grubu da kullanılabilmektedir.
2- Metod Medikal Tedavi:
A-) Antibiyotik Tedavisi; En az 5 gün süreyle antibiyotik tedavisi uygulanır. Aktinomikozda penisilin, aktinobasillozda streptomisin etkili olmasına rağmen pratikte penisilin-streptomisin kombinasyonu kullanılır. Dil Aktinobasillosisinde streptomisin 1-2 gr dile 2-3 gün süreyle uygulanır.
B-) İyot Tedavisi; Potasyum iyodur, Lugol solüsyonu, Sodyum iyodür veya Triiyodit solüsyonu kullanılır. Ana solusyondan 100 kg canlı ağırlığa 15 ml hesabıyla ve 5 misli distile su ile tekrar sulandılırıp 1. , 5. ve 12. günlerde i.v. verilir. Gebe sığırlara uygulanmaz.
Ağır hasta olan sığırlar kesime sevk edilmelidir.
Korunma
Ağız mukozasını yararlanmaya yol açacak keskin ve sert yem maddeleri ile beslememek ve bu tür maddelerin yedirilmesinden kaçınmakla kısmı korunma sağlanabilir.