Sığırlarda Aktinobasillosis sığırlarda bulaşıcı olmayan, baş bölgesindeki yumuşak dokularda kronik ve irinli yangılara yol açan bir hastalıktır. Hastalık genelde dilde, baş ve boyun lenf yumrularında, ayrıca iç organlarda yerleşir.
Etiyolojisi ve Epidemiyolojisi
Aktinobasillosis etkeni anaerob, hareketsiz, sporsuz ve gram negatif (-) bir bakteri olan Actinobacillus lignieresi dir. Bütün dünyada görülür. Özellikle tüm ruminantların deri ve ağız mukozası ile gaitalarında her zaman saprofit olarak bulunabilen bu bakteriler sağlam deri ve mukozadan geçemezler. Dış ortamlarda hemen ölürler ve mutat dezenfektanlara karşı duyarlıdırlar. Vücut direncinin kırılması ve dudakların dış derisi ve ağız mukozasında portantrelerin bulunması ile enfeksiyon oluşur.
Etkenin yayılması dildeki lezyonlar sırasında salya ve lenf yumrularındaki fistüllerin çevre ve yemleri kontamine etmesi ile olur. Bulaşma mukoza ve derideki yaralanmalarla meydana gelir. Morbiditesi ve mortalitesi düşüktür. İnkubasyon süresi birkaç hafta veya ayla arasında değişkendir.
Klinik Semptomlar
Dil Aktinobasillosisi (Odun Dil):
Apseler ve bağ doku proliferasyonu nedeniyle dil büyür ve sertleşir (Odun Dil). Dil ağıza sığmaz, dilin uç kısmı bazen ağızdan dışarı sarkar. Hareketleri kısıtlanır. Ağrı yoktur fakat dilin palpasyonunda ağrı vardır. Fakat yemin ağıza alınması, çiğnenmesi ve yutulması zorlaşır, salivasyon görülür. Hayvan zayıflar. Dilin kesit yüzeyinde çok sayıda apse odakları bulunur. Dilin yüzeyi çok sayıda apse odakları bulunur Dilin yüzeyi ise yer yer düğümcükler halinde kabarık olabilir. Hafif lezyonlar ancak mezhabada tespit edilir.
Yanak Aktinobasillozisi :
Burun mukozası, dudak, tükürük bezleri ve çene altındaki yumuşak dokulara yerleşebilir. İleridi dönemlerde diş köküne de yerleşir. Hastalık fistül ve apse meydana gelmesi ile karakterizedir.
Farenks Aktinobasillosisi :
Farenkslerin yangısı sebebiyle yutma ve solunum güçlüğü özellikle hırıltılı solunum ve ıslık sesi oluşur.
Lenfoid Aktinobasillozisi (Domuz Başı) :
En çok rastlanan formudur. Ceviz büyüklüğünden portakal büyüklüğüne kadar ulaşan, sert kıvamda ağrısız şişlikler şekillenir. Şişkinliklerin bulunduğu bölgeye göre değişmekle beraber yutma ve solunum güçlüğü oluşur. Bu şişkinlikle zamanla fistülleşerek deriden dışarı veya mukozaya açılabilmektedir. İçerik boz sarımsı renkte, krema kıvamında ve kokusuz irin halindedir. İrin boşalınca fistül küçülür ve kapanır. Bazen tekrardan oluşabilmektedir.
İç Organlar Aktinobasillozisi :
Metastazla iç organlara ki bunlar özefagus, rumen, retikulum, bağırsaklar, trakea, akciğer, karaciğer, diafragma ve seröz zarlara yerleşebilir. Nadire görülen sığır formudur.
Ayırıcı Tanı
- Lenf yumrusu büyümelerinin baş bölgesinde sınırlı kalması ve dışarı doğru fistülleşmesi ile Tüberküloz ve Leukosisin ayrılır.
Tedavisi
Aktinobasillosisin tedavisi zordur ama 2 metodu vardır.
1- Metod Operatif Tedavi:
En iyisi kapsülü ile birlikte soğuk apsenin çıkarılmasıdır. Ancak bu mümkün olmazsa, iyot pomadı ile olgunlaştırılan apseler açılır temizlenir, fistülüze olanlar kürete edilir. Lugol solüsyonu ile irrigasyon yapılır. Aynı solüsyondan lezyonun muhtelif yerlerine enjekte edilir. Ayrıca yüksek dozda 3-4 gün süreyle sulfonamitler verilir. Eritromisin veya tetrasiklin grubu da kullanılabilmektedir.
2- Metod Medikal Tedavi:
A-) Antibiyotik Tedavisi; En az 5 gün süreyle antibiyotik tedavisi uygulanır. Aktinomikozda penisilin, aktinobasillozda streptomisin etkili olmasına rağmen pratikte penisilin-streptomisin kombinasyonu kullanılır. Dil Aktinobasillosisinde streptomisin 1-2 gr dile 2-3 gün süreyle uygulanır.
B-) İyot Tedavisi; Potasyum iyodur, Lugol solüsyonu, Sodyum iyodür veya Triiyodit solüsyonu kullanılır. Ana solusyondan 100 kg canlı ağırlığa 15 ml hesabıyla ve 5 misli distile su ile tekrar sulandılırıp 1. , 5. ve 12. günlerde i.v. verilir. Gebe sığırlara uygulanmaz.
Ağır hasta olan sığırlar kesime sevk edilmelidir.
Sığırlarda Aktinobasillosis Korunma
Ağız mukozasını yararlanmaya yol açacak keskin ve sert yem maddeleri ile beslememek ve bu tür maddelerin yedirilmesinden kaçınmakla kısmı korunma sağlanabilir.