Papaz Sakalı Zehirlenmesi Özellikleri ve Kaynakları
Papaz Sakalı Zehirlenmesi, tek yıllık bir bitki olup, boyu yaklaşık 20-150 cm arasındadır.Kültüre edilmiş olanlar diri örtü görünümündedir.Türkiye’ de bulunduğu yerler Bolu, Kastamonu, Ankara, Kayseri, Kırıkkale, Elazığ ve Konya’dır.
Toksisitesi
İçerdiği yüksek ham proteinden dolayı atlar ve sığırlar için iyi bir besin öğesi olabilir.Ancak; problemler otlatılmaya başlandıktan sonra 30-40 gün içerisinde ortaya çıkmaya başlar.Kuraklık Kochia’nın çoğalmasına ve buna bağlı problemlerin ortaya çıkmasına neden olur.Bitkinin olgunlaşmış haldeki toksisitesi daha yüksektir.
Etki Mekanizması
Bu bitki tiamini parçalayarak etkilerini gösterirler.Bileşenlerinde oksalat da ihtiva eder, ancak zehirlenen hayvanların böbreklerinde oksalatlara rastlanmaz.Ayrıca; nitrat, yüksek oranda sülfat, saponinler, alkaloidler ve daha birçok tanımlanamayan hepatoksik, nefrotoksik ve hatta nörotoksik bileşik ihtiva eder.İçeriğinde bulundurduğu yüksek sülfat miktarından dolayı laksatif etkisi vardır.Ancak en önemlisi karaciğere olan zehirli etkisi ve buna bağlı gelişen fotosensitizasyon oluşmasıdır.
Tiaminin yıkımına neden olduğu için tiamin eksikliği sonucunda sekonder olarak gelişen poliensefomalasiye bağlı olarak sinirsel bozukluklar gözlenir.
Nitrat zehirlenmesi sonucunda; okside hemoglobin methemoglobine dönüşür ve buna bağlı olarak mide-barsak florası değişir.
Kalsiyum-oksalat gibi suda çözünen oksalatlar böbreklerde çökerek hasara neden olurlar ya da vücuttaki kalsiyumla birleşerek akut hipokalsemiye neden olurlar.
Klinik Belirtiler
Karaciğer hasarı sonucunda, serumda karaciğer enzimleri artar sonrasında da ikterus gelişir.Biluribin miktarı önemli miktarda artarken, pürivik asit, laktik asit ve kreatin kinazın düzeylerinde de artışlar olur.Belirtiler birbirine bağlı olup genellikle; sürüde geride kalma, iştahsızlık, karın ağrısı, bilirubinüri ve ölüm şeklinde görülür.İkterusla birlikte fotosensitizasyon şekillenir.Fotosensitizasyon; hayvanların vücutlarında pigmentsiz bölgelerinde (beyaz kısımlar) güneş yanığına benzer lezyonlarla kendini belli eder.Azot miktarı yüksek kanlı idrar görülür.
Serebrokortikal nekroz (poliensefalomalazi) ile özellikle beyin ödemine bağlı olarak; kas tremorları, dış uyarılara karşı tam cevap verememe sonucu tökezleme ve düşme, tuhaf hareketler, opistotonus, klonik ve tonik konvulsiyonlar, nistagmus, körlük ve ateş görülür.
Kochia scoparia ‘nın zehirliliği üzerine; Thilsted J. ve ark. (1989) tarafından büyükbaş hayvanlarda 4 denemeden oluşan bir çalışma yapılmıştır.
Çalışma 3 yıl sürmüş olup denek olarak 1 yaşlı 156 adet erkek sığır kullanılmıştır.Bunlardan 116 adedi saf K. scoparia bulunan ve özel olarak sulanan, gübrelenen bölgelerde otlatılırken, 20 adedi normal meralarda, bir diğer 20 tanesi de hem K. scoparia bulunan meralarda hem normal meralarda otlatılmştır.Sadece K. scoparia ile beslenen hayvanlarla normal meralarda beslenen hayvanlar karşılaştırıldıklarında; K. scoparia ile beslenen hayvanlarda gelişme geriliği ve canlı ağırlık kaybı saptanmıştır.Her iki merada beslenen hayvanlarda ise gelişmelerinin normal olduğu gözlenmiştir.
Zehirlenme belirtileri K. scoparia ile beslenen hayvanlarda şekillenmiştir.Zehirlenmeler sonucunda en çok gözlenen belirtiler; depresyon, dehidrasyon, ağırlık kaybı, kaslarda zayıflama, fotosensitizasyon, gözyaşı akıntısı, ağızda lezyonlardır.
K. scoparia ile beslenen hayvanlarda; 4 deneme sonucunda da serum glutamik oksaloacetik transaminaz (SGOT) ve serum gamma glutamil transpeptidaz (SGGT) düzeylerinde yükselmeler gözlenirken; 4 denemenin 3′ ünde serum bilirubin, kalsiyum ve proteinlerinde önemli miktarlarda yükselmeler saptanmıştır.
Ölen ya da ötenazi yapılan 9 hayvandan 6’sına yapılan otopsi sonucunda karaciğer yapısında bozulmalar ile kronik böbrek hasarları saptanmıştır.
Karaciğer nekrozu lezyonları ile siroz, fotosensitizasyon ve poliensefalomalaziye bağlı oluşan lezyonlar ve mide-barsak sisteminde iltihaplı yangılı alanlar görülür.
Sağaltım
Zehirlenme belirtisi görülen hayvanlarda derhal yem değişikliği yapılır. Oluşan karaciğer hasarına spesifik bir tedavi yöntemi olmadığı için hasarın artmasına sebep olabilecek etkenler, öncelikle stres azaltılmaya veya ortadan kaldırılmaya çalışılır. Mümkün olduğu kadar fotosensitizasyon gösteren hayvanlar güneş ışığından uzak serin ve gölge yerlerde bulundurulmalıdır.