Papağan Gaga ve Tüy Hastalığı (PGTH), papağangiller ailesi mensupları (Afrika gri, Macaw (ara), yüzük boyunlu, cennet, eklektus papağanları, kakadular ve Lorikeetler), muhtemelen güvercinlerin gaga, tüy hastalığı bağışıklık sistemini etkileyen bulaşıcı, ölümcül viral bir hastalıktır.
1907 Yılında bir rapor, muhtemelen 1888 yılında vahşi kızıl papağanlarda (Psephotus haematonotus) görülen bir salgının erken tanınması olarak nitelendirilmiştir. O zamandan beri, vahşi kakadular, gökkuşağı, turuncu karınlı, yüzük boyunlu, kral, swift Çevik, Kırmızı yüzlü (Lathamus discolor), rosella gibi papağan türünde, muhabbet kuşları ve diğer birçok kuş türünde PGTH teyit edilmiştir.
Avustralya’da yabani kuşları etkileyen hastalık, ilk olarak 1975 yılında detaylı rapor edildi. Neden olarak İlk teoriler; genetik ya da beslenme yetersizliği olduğu belirtildi. Hastalık belirtileri gösteren kuşlar genelde ölmelerine rağmen, virusun etkilediği hayvanlarda hafif bir enfeksiyon gelişir ve kurtulabilirler.
PGTH açısından kuşlar nasıl bir risk altındadırlar?
PGTH, çoğunlukla papağangillerinin eski dünyada yaşayan 40 fazla türünde saptanmıştır. Enfeksiyon kakadularda daha fazla rastlanmaktadır. Ama Eklektus, cennet, Afrika gri papağanları ve muhabbet kuşlarında etkilenirler. Genç kuşlar daha duyarlıdır ve özellikle hastalık akut formda seyreder. PGTH kuşların büyük bir kısmında 2 yaşın altında görülmektedir.
PGTH, öncelikle genç kuşlarda ölümcül enfeksiyonlara neden olmaktadır. Birkaç kalıcı etki dışında, erişkinler hastalığın üstesinden gelebilirler. Enfeksiyondan kurtulan kuşlardan bir kısmı portör olarak kalırlar.
Papağangillerde Gaga ve Tüy Hastalığı Etkeni nedir?
Bu hastalığa neden olan virüs Circoviridae’nin bir üyesidir. Papağan Circovirus 1 (PsCV-1) ve PsCV-2 adlandırılan iki variyantı bulunmaktadır. Etken tüy ve gaga hücrelerini enfekte edip ve ölümlerine neden olan bir circovirustur. Virüs aynı zamanda, bağışıklık sistemi tahrip eder. Sonuç olarak hayvan bakteriyel ve diğer enfeksiyonlara karşı açık hale gelmiş olur. Benzer bir virüs, güvercin ve diğer kuşları da etkilemektedir.
PGTH nasıl nakiledilmektedir?
PGTH son derece bulaşıcı bir enfeksiyondur. Doğrudan temas, hava yoluyla, enfekte kuşların pislikleri, kursak içeriği ve tüy tozlarında virus oldukça fazla bulunur. Tüy tozu kolayca dağılır; gıda, su, kafes ekipmanları, kıyafet ortamı kirletebilir. Enfeksiyonun virusun solunması veya yenmesi ile bulaştığı düşünülmektedir. Hastalığın, virusla kontamine yumurta yoluyla nakledilebileceği öne sürülmüştür. Kafes ve ekipmanları, yem, su, kılık kıyafet, folluk malzemesi gibi nesnelerle yayılır ve bulaşır. Virus aylarca kontamine olmuş malzemelerde canlığını koruyabilmektedir.
Kuluçka süresi; alınan virusun miktarı, kuşun yaşı, tüyleme durumu ve bağışıklık durumuna bağlı olarak 3-4 hafta gibi kısa veya birkaç yıl olabilmektedir.
Papağangillerde Gaga ve Tüy Hastalığı Semptomları
Hastalık perakut, akut ve kronik olmak üzere 3 klinik formda seyretmektedir.
Perakut Form
Perakut form özellikle kakadular ve Afrika gri papağanları olmak üzere kuluçkadan yeni çıkmış yavrularda hiçbir belirti göstermeden ani ölüm şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
Akut form
ilhassa genç kuşlarda görülmekte olup gaga ve tüylerde herhangi bir belirti izlenmeden başlayabilir. Etkilenen kuşlar genellikle sıkıntılı, bunalımlı ve kursak hareketsizliği nedeniyle kusmaktadırlar. Hayvanda ishal veya pnömoni görülebilir. Tüyde veya gagada herhangi bir lezyon görülmeden ölebilir. Bu genellikle hastalığın perakut formunda izlenmektedir.
Akut formda, gençlerde gelişmekte olan tüylerde kayıplar ve tüy tabanı sıkışarak, tüyler etrafında dairesel bantlar dâhil olmak üzere bazı lezyonlar olabilir. Tüyler genellikle gevşek, kolayca kırılabilir, kanayabilir ve çok ağrılıdır.
- Yavru tüylerinin değişimi sonrasında, ilk tüy oluşumu sırasında hastalığın akut formu ortaya çıkmaktadır.
- Gelişmekte olan tüyler genellikle kırık, kanamalı veya dökülür.
- Bazı yavrularda tüylerdeki anormollik ve bozukluk çok azdır. İştahsızlık, depresyon ve ishal septomlarını görülmesini takiben kısa bir süre içinde ölebilirler.
PGTH En Sık Rastlanan Akut Form Semptomları
- Depresyon,
- Kusma ve ishal,
- İştah ve kilo kaybı,
- Anormal tüylenme,
- Ölüm,
- Tüylerde tozlanma artışı,
- Anormal tüylenme,
- Gagada anormal büyüme ve deformasyon,
- Gagada nekrozlar ve ağız lezyonları,
- Sekonder enfeksionlar,
- Aylar veya yıllar sonra ölüm,
Kronik Form
Papağanlarda Gaga ve Tüy Hastalığı kronik formuna yetişkinlerde daha sık rastlanır. Genel olarak 3 yıldan yaşlı kuşlar hastalığa nadiren duyarlıdır. Ancak İlk etkilenen tüyler olup, aşırı tozlanma dikkati çeker. Tüyler kolayca kırılmaktadır. Tüy tabanındaki bantların sıkıştırması ile tüylerde kanama ve solgunluk, deformasyon veya kıvrılmış olabilirler. Tüy folikülleri zarar görür. Yeni tüylerin çıkması mümkün olmayacaktır. Böylece birincil, sekunder, kuyruk ve tepe tüylerinin kaybı söz konusudur. Cilt çıplaklaşır ve vücutta normal olarak gagasıyla temizleyeceği tüy tozu bulunmaz.
Tüy anormallikleri, “distrofik tüyler, Tüylerin gelişim bozukluğu” olarak adlandırılır. Enfeksiyon sonrası ilk tüy dökmene kadar görülmeyebilir. Bu sure yaklaşık 6 ay kadardır.
Gagada düzensiz çökük alanlar gelişebilir. Üst gaga içinde kahverengi nekrotik odaklar bulunabilir ve gaga uzamış, deforme ve kırık olabilir. Alt gaga ve ağız enfeksiyonları sık görülür. Bazı Kuşlarda ise, tırnaklar deforme olmuş ya da kabuklaşmıştır.
Dışkıda sümüksü içerik veya dışkı yeşil bir renkte olabilir. Bazı kuşların karaciğeri etkilenir ve ölüm, karaciğer yetmezliği sonucu meydana gelebilir
Hastalığın kronik formunda, eğer kuşlarda ciddi bir sekonder enfeksiyon söz konusu değilse aylarca, yıllarca yaşayabilirler. Bu hastalıkta uzun süre hayvanın tüysüz olması ve giderek zayıflayıp, halsizleşmeyi sahipleri için duygusal açıdan çok zor olabilmektedir.
PGTH Teşhisinde Püf Noktaları Nelerdir?
Alınan anemnez, klinik bulguların varlığı ve fizik muayene sırasında yapılan gözlemler PGTH tanısı yardımcı olur. Beslenme hata ve yetersizlikleri, Polyomavirus enfeksiyonu, bazı hastalıklar, hormonal bozukluklar ve ilaç reaksiyonları gibi bazı olgularda PGTH benzeri tüy lezyonlarına neden olabilmektedir. Alınan biyopsilerin histopatolojik incelemesi tanıyı destekleyen testler arasındadır.
Papağangillerde Gaga ve Tüy Hastalığının Tedavi Mümkün mü?
PGTH spesifik bir tedavisi bulunmamaktadır. Hekim önerileri doğrultusunda; iyi beslenme dâhil destekleyici bakım, ek ısı, gaga kesimi / düzeltmesi ve sekonder enfeksiyonların tedavisi de dahil olmak üzere bir dizi uygulama yapılabilir. Bağışıklık sistemini güçlendirmek için vitamin, mineral ve probiyotik ilaveleri yararlı olacaktır.
Ancak, hastalık, progresif tabiatlı ve çok az sayıda kuş kurtularabilir. Ötenazi durumu ağır ve / veya şiddetli ağrı yaşayan kuşlar için dikkate alınması gerekebilir. Hayvanlar genellikle sekonder bir bakteriyel, fungal veya viral enfeksiyona direnemediklerinden tedaviye rağmen ölmektedirler. Çünkü bağışıklık sistemleri bastırılmaktadır. Hastalığa yakalanan kuşların çoğu 6 ay ile 2 yıl içinde hayatı sonlanmaktadır.
PGTH Nasıl Önlenebilir ve Kontrol Edilebilir?
Kuşlar hastalıktan ari olduğu kanıtlanmış tedarikçilerden satın alınmalıdır. Yeni hayvanlar sıkı bir karantinaya alınmalı ve test edilmelidir. Enfeksiyonun kuluçka dönemi dikkate alınarak 3-4 hafta aralarla testlerin tekrarlanması gerekmektedir. Enfekte kuşlar izole edilmeli ve damızlık amaçlı kullanılmamalıdır.
Yavru ve genç kuşların yetişkinlerden ayrı mekânda barındırmalıdır. Kuş sahipleri, başka kuşlarla temas ederek ve/veya elleyerek istemeden hastalık etkeninin nakline aracılık edebilmektedirler. Aksatılmadan uygulanacak ciddi bir biyogüvenlik programına (iyi hijyen ve sanitasyon) ihtiyaç vardır. Maalesef bu virusa etkili herhangi bir dezenfektan henüz bulunmamaktadır.