Oksitosinin meme üzerine etkisi. Oksitosinin en iyi bilinen etkisi sütün indirilmesidir. Meme bezi tarafından üretilen sütün yaklaşık %80 gibi önemli bir kısmı memenin alveoler bölümünde depo edilmektedir. Meme boşluklarında bulunan süt, herhangi bir uyarım yapılmaksızın kolaylıkla dışarı alınabilirken alveollerdeki sütün boşaltılması için mutlaka bir uyarım gereklidir. Süt indirme refleksi emzirme, sağım, memelerin yıkanması, yavrunun ortamda bulunması ve meme başının mekanik uyarımıyla olmaktadır. Uyarımlar, meme başı derisinde bulunan dokunmaya duyarlı sinir almaçlarını etkinleştirir ve bunun sonucu spinotalamik sinir yoluyla uyarılar beyne gönderilir. Süt indirme refleksi sütten kesilinceye kadar veya sağılan hayvanların korku, dayak, gürültü, uygun olmayan çevre ve benzeri stres etkenleriyle baskılanıncaya kadar sürer.
Epinefrin ve norepinefrin gibi katekolaminlerin düzeylerinin yükselmesiyle de oksitosin salgısı inhibe edilir. Meme başına yapılan uyarılar, nörohipofizden oksitosinin kana salınmasına yol açar. Kan yoluyla meme dokusuna taşınan oksitosin, meme alveollerinde bulunan miyoepitellere kontraksiyon yaptırarak sütün meme başına inmesini sağlar. Bu süre 40 saniye ile 2 dakika arasındadır. Meme başı uyarımı ile sütün indirilmesi arasında geçen süreyi belirleyen en önemli ölçüt, memenin doluluk derecesidir. Meme doluluk derecesi, laktasyonun sonlarına doğru süt yapımı düştüğünden dolayı azalmaktadır. Bu nedenle, laktasyonun sonlarında sağım süresi kısalmakta, fakat bu defa da oksitosin uyarımı ile sütün indirilmesi arasında geçen süre uzamaktadır. Alveoler sütün indirilmesi, sisterna yüzeyindeki basıncın hızla artmasına neden olur ve sisterna boşluğunu genişletir. Ancak, memeden süt alınmazsa alveoler sütün tamamı indirilmez.
Sütün indirilmesi sadece meme iç basıncın en üst düzeylere çıkması ile gerçekleşir. Bu durumda, derhal oksitosin konsantrasyonu artar ve eşik seviyede devam eder. Sütün kısmi indirilmesi, yetersiz oksitosin salgısından dolayı veya oksitosinin kısa süreli salgılanmasıyla olur.Memedeki oksitosin almaçları, ilk laktasyonla birlikte artış gösterir ve sekretorik hücrelerde yaşam boyunca kalır. Ancak, oksitosin galaktopoetik özelliklere sahip değildir.
Dinlenme şartlarında laktasyondaki bir inekte arka hipofizde depolanan oksitosin, dolaşımdakinden 38 kez daha fazladır. Diğer bir deyişle oksitosinin toplam miktarının sadece %2,7 kadarı dolaşım konsantrasyonunu oluşturur. İnek sağılırken hipofiz deposunun yaklaşık 1/3’ini salgılar. Sağım sırasındaki en yüksek konsantrasyonlar laktasyonun ortalarında düşer. Yaklaşık 40 litre kan hacmine sahip erişkin bir süt ineği 0,4-2,6 IU endojen oksitosin üretebilir. Bu nedenle, oksitosinin 0,02 IU gibi çok küçük bir miktarının damar içi enjeksiyonu bile ineklerde süt indirme refleksini harekete geçirebilir.
Oksitosinin bazal konsantrasyonu laktasyonun başından ortalarına kadar düşer, ortalarından sonuna kadar ise artar. Laktasyon sonlarında oksitosine memenin tepkisi azalır. Bunda nöroendokrin yanıtın azalması, hipotalamusun oksitosin sentezleme kapasitesinin düşmesi, vücutta hormon klerans oranının artması veya tüm bu etkenlerin birlikte etkimesi rol oynar. Dışarıdan verilen oksitosine memeninhücreleri hızla cevap verir ve yaklaşık 10 IU damar içi oksitosin enjeksiyonu dahi sütün boşaltılmasını sağlar. Sağım öncesi ve sonrası uzun etkili oksitosin verilmesi süt üretimini %3 artırır.
Laktasyon boyunca oksitosin uygulamalarının kontrol grubuna göre 849 litre daha fazla süt üretimine neden olduğu ileri sürülmektedir. Bu artış, sütün daha fazla yapılmasından değil kalıntı süt daha fazla alınmasından kaynaklanmaktadır. Oksitosin uygulamalarının süt bileşimi üzerine etkileri konusunda farklı sonuçlar bildirilmektedir. Oksitosin, kas içi yapılmak kaydıyla süt kompozisyonunu 5 IU ’ye kadar etkilemediği bildirilmektedir. Oksitosin 1IU’lik tedavisinin 24 saat içinde sütteki potasyum, laktoz, yağ ve proteini artırdığı, sodyum ve kloru düşürdüğü bildirmektedir. Oksitosinin 10 IU gibi daha yüksek dozunun ise süt yağını %5,2’den %6,4’e artırdığı ileri sürülmektedir. Vazopressinin %20 oranında oksitosin benzeri etkisi vardır. Bu hormon,meme alveolleri etrafındaki miyoepitel hücrelerinde kasılmaya neden olarak sütün indirilmesinde etkili olabilmektedir.