Koyunlarda Kızgınlığın Toplulaştırılması

Koyunlarda kızgınlığın toplulaştırılması. Koyunlar mevsimsel kızgınlık gösteren hayvanlardır. Yani, Türkiye’nin de yer aldığı Kuzey Yarım Kürede koyunlar günlerin kısaldığı, gün ışınlarının etkisinin azalmaya yüz tuttuğu sonbahar mevsiminde kızgınlık göstermeye başlarlar. Bu da Ülkemizde bölgelere göre değişmek üzere daha çok Eylül ve Ekim aylarına denk gelmektedir. Bu aylar içerisindeki yaklaşık 45 günlük bir sürede koyunlar kızgınlığa gelirler ve aralarına koç katılarak ya da ayrılan kızgın koyunların elde sıfat yöntemiyle koçlarla çiftleştirilmesi suretiyle döllenirler.

Koyunlar bir kızgınlıkta çiftleşmezler ya da çiftleşir de gebe kalmazlarsa 16 gün sonra yeniden kızgınlık gösterirler. Koyunlarda aşım mevsimi ya da sıfat sezonunun uzun sürmesi yetiştiriciye birkaç yönden zarar verir. Onun için, koyunlarda kızgınlıkların toplulaştırılması işlemi, işletmenin karlılığı açısından büyük bir önem taşır.

Koyunlarda kızgınlığın toplulaştırılması işleminin yararları şöylece sıralanabilir. Her şeyden önce kızgınlıkların ve dolayısıyla doğumların toplulaştırılması yani kısa bir süre içerisine sığdırılması işletmeye ya da yetiştiriciye iş gücü, iş planlaması ve maddi açıdan önemli yararlar sağlar. Bu suretle doğan erkek kuzular arasındaki gün farkı en aza ineceğinden hepsi yaklaşık aynı ağırlıkta olan kuzuların pazarlanması da daha kolay olur. Olağan sıfat sezonu dışında da kızgınlık oluşturulabildiği için yılda bir dönem ya da iki yılda üç dönem yavru alınması mümkün olur.

Koyunlarda kızgınlığın toplulaştırılması kızgınlık daha çok hormonlarla uyarıldığı için koyunlardan ikiz ya da üçüz yavru alma şansı daha da artar. Kızgınlığın toplulaştırılması ve normal sezondan öne alınması doğumları da toplulaştırıp erkene alacağından turfanda kuzu üretimi sonucunda yetiştiricinin malını daha çabuk ve pahalıya satması kolaylaşır.

Koyunlarda Kızgınlığın Toplulaştırılması Yöntemleri

Koyunlarda kızgınlıkların toplulaştırılmasının çok çeşitli yol ve yöntemleri vardır. Yetiştiricilerimiz yıllardır koyunlarını sıfat sezonuna girdiklerinde yüksek oranda protein ve enerji içeren yeşil yemlerle yoğun olarak beslemek suretiyle kızgınlıkları toplulaştırmayı denemektedirler. Ayrıca koyunların daha az ışık alabilecekleri yerlerde bulundurulmalarını sağlamak suretiyle de kızgınlıklar bir ölçüde de olsa toplulaştırılabilmektedir.

Öte yandan sıfat sezonu içerisinde koyunların arasına dölleme gücü geçici olarak iptal edilmiş koçlar katılmak suretiyle koyunlarda hormonal uyarım sağlanmakta ve kızgınlıklar bir araya getirilebilmektedir. Bunlar yetiştiricilerin de kolaylıkla uygulayabildikleri ama etkileri sınırlı olan kızgınlık toplulaştırma yöntemleridir. Bunların dışında dışarıdan çeşitli yöntemlerle hormon vererek etkin biçimde gerçekleştirilen bilimsel toplulaştırma teknikleri de vardır. Şimdi de sırasıyla bu tekniklerden bahsedelim.

Kızgınlıkta Kullanılan Hormonlar

Dışarıdan hormon vererek uygulanan kızgınlık toplulaştırması teknikleri hem normal sıfat sezonunda hem de normal sıfat sezonu dışında tatbik edilebilir. Daha çok yılda iki dönem kuzu almak amacıyla uygulanan normal sıfat sezonu dışındaki tekniklerde melatonin ve progesteron hormonları kullanılır. Bu hormonlar normal sıfat sezonu dışında koyunlara ağız yoluyla tablet olarak, toz şeklinde yeme katarak, enjeksiyon suretiyle ve kulak derisi altına konularak uygulanır. Ortalama iki hafta süren bu uygulamadan 24 saat sonra kızgınlık gösteren hayvanlara yumurtlamayı sağlayan hormon verilir ve akabinde koyunlar tohumlanır.

Hormonlarla Kızgınlık İçin Kullanılan Yöntemler

Normal sıfat sezonunda, dışarıdan hormon verilerek uygulanan kızgınlıkların toplulaştırılması işlemi başlıca iki yöntemle yapılmaktadır.

Bunlardan birincisinde sıfat sezonu içindeki koyunlara üreme faaliyetini engelleyen ve yumurtalık üzerinde yer alan sarı cismi eriterek yumurtanın gelişmesini ve döl yoluna atılmasını sağlayan hormon olan prostaglandin 11 gün ara ile iki kez enjekte edilir. İkinci enjeksiyonu takip eden 24 saat içinde kızgınlık oluşur ve çok sayıda hayvana bu işlem uygulandığında kızgınlıklar toplulaştırılmış olur.

Normal sıfat sezonu içerisinde kızgınlıkların toplulaştırılmasını sağlayan diğer bir yöntem de sünger yöntemidir. Bu yöntemde progesteron hormonu emdirilmiş süngerler özel borusu ile koyunun üreme kanalına yerleştirilir. Bu süngerler üreme kanalında 12-14 gün bulundurulduktan sonra ipi vasıtasıyla geri çekilerek vücuttan uzaklaştırılır. Süngerin uzaklaştırılmasını takiben koyunlara yumurtanın döl kanalına atılmasını sağlayan hormon enjekte edilir. Daha sonra da kızgınlığa gelen koyunlar elde sıfat yöntemi ile çiftleştirilir. İster olağan sıfat sezonunda isterse dışında olsun hormon kullanılarak kızgınlıkların toplulaştırılması işlemi oldukça pahalı bir işlemdir. Ancak toplulaştırmanın yetiştiriciye sağlayacağı yarar dikkate alındığında bu tekniğin uygulanmasının maddi boyutu üzerinde fazlaca durulmaması gerekir.