Ekinokok genel olarak kist hidatik olarak bilinen, tıbbi adı Ekinokkosis veya Hydatidosis olan bir parazit hastalığıdır. Hastalık etkeni olan parazit Echinoccus granulosis (EG) olarak adlandırılan bir şerittir.
Şeritin (Tenya, Cestod) asıl konakçısı köpek, ara konakçısı koyundur.
Daha geniş ifade edersek asıl konakçı et yiyenler, ara konakçı ise ot yiyenlerdir.
Ancak; çiftlik hayvanlarında çoğunlukla koyunlarda görülür.
Köpeklerin ince bağırsaklarında bulunan şerit (Echinococcus granulosis) yumurtaları dışkıyla çıkar ve otlara bulaşır. Bulaşık otları yiyen koyunlara geçen parazit yumurtaları açılarak koyun bağırsağında parazitin genç formunu oluştururlar.
Vücutta değişik safhalar geçiren parazit çeşitli organlara giderek kistler oluşturur. Kistler koyunlarda genel olarak karaciğerde görülür.
Özet olarak; ekinokkosis’in yaşam döngüsü koyun ve köpek arasında geçmektedir.
Koyunların kistli organlarını yiyen köpeklerde aynı döngü tekrarlanır. Yayılma; köpeklerin koyunların hastalıklı iç organlarını yemesi, koyunların ise köpeklerin kirlettiği otları yemesi ile devam eder.
Ekinokok hastalığı çiftlik hayvanlarında (koyunlarda) et, süt ve yapağı verimini olumsuz yönde etkiler, gelişme geriliğine yol açar. Kesim sonrası ise karaciğerlerin atılması ile büyük ekonomik kayıplar meydana gelir.
Koyunlarda Ekinokok Mücadelesi ve Tedavisi
Bu yaşam döngüsünü bildiğimize göre; hastalıkla mücadeleyi 2 yönlü olarak yapmamız gerektiği ortadadır. Köpeklerin hastalıklı koyunların iç organlarını (karaciğer) yemeleri önlenmeli, köpeklere şerit (tenya) mücadelesi yapılmalıdır. Köpekler yılda 4 kez praziquantel etken maddeli ilaçlar verilerek parazitten arındırılmalıdır.
Bu yaşam zincirinin kırılması için koyunlar mezbahalarda veteriner hekim kontrolü altında kesilmeli, hastalıklı karaciğerler imha edilmelidir. Normal olarak böyle işleyen bu sistem mezbaha dışında kesilen koyunlar yüzünden bozulmaktadır.
Mezbaha dışında kesimler çoğunlukla kurban bayramlarında olduğundan mutlaka hastalık görülen iç organlar derin çukurlara gömülmeli, köpeklerin yemesi engellenmelidir.
Koyunların aşılanması için yurtdışında aşısı vardır. EG95 veya EG95 Plus Quil A olarak bilinen aşılar kullanılarak, aynı zamanda aşılamalar oxfendazole etken maddeli antiparaziter (antelmentik) ilaçlarla birleştirilerek hastalıkla mücadele edilmektedir.
Ülkemizde aşı çalışmaları yapılmış olup, henüz ticari bir aşısı yoktur.
Koyunlarda tedavi yapılabilir. Tedavide oksfendazol+praziquantel veya albendazol+praziquantel kombinasyonları kullanılabilir. Ancak vücut içerisinde parazitin geçirdiği safhalar itibariyle 1-2 haftalık tekrarlar gerekir.
Köpeklerden çıkan parazit yumurtaları çok dayanıklıdır. Her türlü yolla, rüzgar, yağmur, hayvanların hareketleri ile yayılırlar. Yumurtalar solunum ve sindirim yoluyla insanlara bulaşabileceği için Echinococcosis (kist hidatik) başlıca zoonotik hastalıklardan biri olmaya devam etmektedir. Yani hayvanlardan insanlara bulaşabilen bir hastalıktır.
Ekinokkosis hayvancılıkta oluşturduğu ekonomik zararlar ve aynı zamanda insanlarda hastalık yapma potansiyeli ile büyük önem taşımaktadır.