Koyun ve Keçilerde Piyeten (ayak çürüğü) topallıkla ortaya çıkan, iki tırnak arasındaki deri dokusunun yangısıdır. Küçükbaş hayvancılıkla uğraşanların zararına yol açan, uğraştırıcı, yıldırıcı bir sorundur.
Piyeten dünyada önemli bir ‘’hayvan refahı sorunu’’ olarak algılanmaktadır.
Etkeni Dichelobacter nodosus adı verilen bir bakteridir. Dichelobacter nodosus piyeten hastalığını oluştururken çoğunlukla Fusobacterium necrophorum adındaki başka bir bakteriyi de yanına alır.
Piyeten (ayak çürüğü) 2 değişik formda görülebilir.
Birinci form hafif (benign) piyetendir. Dichelobacter nodosus’un U suşu tarafından oluşturulur. İkincisi Virülent piyetendir. S suşu tarafından oluşturulan Virulent form ağır geçer ve sürüye büyük ölçüde zarar verir. Özetle; bakterinin virulansı (hastalık yapma gücü) ve koşulların kötülüğü hastalığın prognozunu (akıbetini) belirler.
Koyun ve Keçilerde Piyeten Nasıl Ortaya Çıkar?
Piyeten’in ortaya çıkışı genellikle yağışlı mevsimlerde (ilkbahar-sonbahar) olmaktadır. Yağışlı mevsimlerde, ılık ve nemli ortamda, çamurlu, taşlı ve çakıllı arazilerde piyeten hastalığı belirgin bir biçimde hayvanları rahatsız eder. Topallığı takip eden günlerde bazı küçükbaşlar dizlerinin üzerinde yürüyecek hale gelirler. Giderek artan sorunların başında tırnakların fazla büyümesi, yanlış ve ters yönde büyüyerek şekil bozuklukları oluşması söz konusudur.
Ilık ve nemli ortamlar Dichelobacter nodosus’un çok sevdiği ortamlardır. Etken 4,5 °C altındaki toprak ısısını sevmez. O sebeple hastalık bahar aylarında, yağışlı havalarda daha çok görülür. Hastalık muayene ile kolayca teşhis edilir. Etkenin tam teşhisi laboratuvar tahlili ile yapılır. Ayırıcı tanı yönünden Dermatophilosis (koyunların çilek hastalığı) ile karıştırılabilir. Ancak etken farklıdır. Dermatophilosis hastalığının etkeni Dermatophilus congolensis’tir.
Piyeten Hastalığının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Hastalığın tedavisi, özellikle virülent piyeten vakalarında, çok zordur. Tedavide %10’luk Çinko Sülfat solüsyonunda 30 dk bekleterek ayak banyosu yapılması önerilir. Fakat, banyodan çıkan hayvanların kuru ve temiz bir ortamda bulunması şarttır. Unutmayalım ki; hastalık çamurlu ve ıslak ortamlarda şiddetlenir.
Tedavide antibiyotikler ve antibiyotikli spreyler kullanılabilir. İyi huylu vakalarda sonuç alınsa bile, sadece antibiyotik tedavisinden virülent piyetende iyi sonuç alınmaz.
Antibiyotik olarak oksitetrasiklin, tilmikosin veya linkomisin etken maddeli antibiyotikler ya da veteriner hekimin uygun göreceği antibiyotikler kullanılabilir.
Koruyucu Hekimlik
Sistemli ve uygun ayak bakımı yapılması şarttır. Bu iş hayvanlar hasta değilken yapılmalı, kesinlikle hayvanlar hastayken tırnak bakımı yapılmamalıdır. Kuru ve temiz ilkesi burada da geçerlidir. Hayvanların yemlerine Çinko ve Selenyum katılması büyük yarar sağlar.
Dışarıdan satın alınarak sürüye getirilen hayvanlar karantinada tutulmalı, karantina bittiğinde Çinko Sülfat solüsyonu ile ayak banyosu yapılarak sürünün içine katılmalıdır. Hastalığı uzun süren veya kronik hâl alan hayvanlar sürüden çıkarılmalıdır.
Hastalığın yurt dışında ticari aşısı vardır. Ülkemizde şu anda ticari piyeten aşısı yoktur. Otovaksin (özel aşı) denenebilir. Diğer yandan bilim insanları ticari aşıların Dichelobacter nodosus’un tüm suşlarını bulundurmadığını ifade etmektedirler.
Son olarak; bilim insanları hastalıkla mücadele şemasını ‘’sürüden ayır, karantina uygula, tedavi et, ayak banyosu ile yeni enfeksiyonları önle, gerekli görülürse aşı yap’’ şeklinde özetlemektedirler.
