Koyun ve Keçilerde Foot Rot, Piyeten, İnfeksiyöz İnterdigital Nekrobasilloz, interdigital alanda bir dermatitisle başlayan, giderek tırnakla, deri birleşim yerini etkileyen kornu altına doğru ilerleyerek, laminaları enfekte eden ve şiddetli topallıkla karakterize koyun ve keçilerde görülen, foot rot veya piyeten olarak da isimlendirilen ayak hastalığıdır.
Foot Rot Hastalığının Etiyolojisi ve Epidemiyolojisi
Hastalığın etkeni Bacterioides nodosus ’dur. Etken son zamanlarda Dichelobacter nodosus olarak da anılmaktadır. Etkenin farklı serotipleri bulunmaktadır. Aynı zamanda B. nodosus ’un farklı Virülanslı üç suşu mevcuttur. Bunlardan iyi huylu olanı interdigital dermatitis ’i oluşturur. Ayrıca orta dereceli ve virulent suşu ‘da mevcuttur. Bakterinin her suşunun virulans düzeyi, onun keratolitik kapasitesine bağlıdır.
Koyun ve keçiler temel olarak etkilenen türlerdir. İki aylık yaşın üzerindeki tüm hayvanlar hassastırlar. Hastalık geyiklerde de görülür. Piyeten ayak hastalığına en yatkın koyun ırkı Merinoslar.
Foot Rot hastalığının insidensinde ki değişimler temel olarak, iklimdeki değişimler, çayırdaki nemlilik ve çevre ısısına bağlıdır. Bahar mevsiminde çayırda olan koyun ve keçiler, hava ılık ve yağışlı olduğunda ciddi derecelerde hastalık artışı gözlenir. Hastalığın oluşumu için günlük ısının ortalama 10 derecenin üstünde olması gerekir. Çayırlarda su drenajının olmaması hastalığa ortam hazırlar. Zemin kuruduğunda ve sıcak yaz günlerinde hastalığın yayılımı durur.
Enfeksiyonun asıl kaynağı, enfekte ayaklardan olan akıntılardır. Birçok koyun ve keçi kendiliğinden iyileşir. Fakat yaklaşık %10 ’u klinik olarak hastalığı göstermez ancak birkaç yıl boyunca kronik taşıyıcı olarak kalırlar. Enfeksiyon, koyunların ve keçilerin ayaklarında yıllarca kalabilir. Çayırda, etkenler birkaç gün içinde ölürler. Bu infeksiyöz interdigital nekrobasilloz ayak hastalığının kontrolünde ki en önemli noktadır.
Hastalığın yayılımı çok kısa bir sürede olur. Enfekte keçiler, koyunlar için bir enfeksiyon kaynağı teşkil edebilirler.
Koyun İ. nekrobasilloz ‘u, kuru ve yarı kuru alanlar hariç, koyunların büyük oranlarda bulunduğu ülkelerde yaygındır. Ilık ve yağışlı ortamlarda bir sürünün % 75 kadarı bir seferde hastalığa yakalanabilir.
Piyeten Hastalığının Klinik Belirtileri
Foot rot hastalığının etkeni olan B. nodosus ’un orta dereceli ve virulent olan suşları hastalığı oluşturur. İlk belirti, interdigital aralıktaki derinin şişmesi, nemlenmesi ve kızarık olmasıdır. Yangı, kornunun altına doğru ilerler ve nekroz şekillendirir. Bununla birlikte topallık ortaya çıkar. Topallığın şiddetiyle beraber, hayvan ayağını taşır vaziyette tutar. Eğer bir ayaktan fazlası hastalanırsa, hayvan dizleri üzerinde yürüyebilir ya da uzanmış olarak yatabilir. Bu safhada tiksindirici kokulu bir akıntı vardır. Kornu tabakası kontrol edildiğinde, yer yer kalkmış ve büyük parçalar halinde soyulmuş olabilir. Şiddetli durumlarda iştahsızlık ve ateş gözlenebilir. Yatan hayvanlar çok zayıflar ve açlıktan ölebilirler. Şiddetli olgularda tırnak düşebilir. Koçlar hastalıktan daha fazla etkilenirler. Bu durumun, ağırlığa bağlı olduğu düşünülebilir.
Ilımlı İnfeksiyöz İnterdigital Nekrobasilloz, virulent olanına göre, corium dokusunu daha az etkilemesiyle karakterizedir. B. nodosus ’un hangi suşunun etkin olduğunu tanımlamak zordur. Çünkü lezyonlar, iklim şartları ile değişebilir.
Topallık süresince vücut ağırlığı ve yün üretiminde düşüş vardır. Virulent suşlar ile ekonomik kayıpların miktarı artar.
Belirti göstermeyen taşıyıcılar, üç yıldan daha fazla piyeten hastalığını taşıyabilirler. Böyle hayvanlar çoğunlukla kötü biçimli bir ayağa sahiptirler. Kornu tabakasının altında bir infeksiyon kaynağı bulunabilir. Kronik hastalığın daha az yaygın olan şekli, tırnakları içermeksizin tırnaklar arasındaki nemli alanda bulunabilir. Şartlar uygun olduğunda her iki formdan akut hastalık gelişebilir.
Keçilerde B. nodosus tarafından oluşturulan i. nekrobasilloz, şiddetli interdigital dermatitis ile ortaya çıkar ve nadiren kornu tabakasının altına yayılır.
İnfeksiyöz İnterdigital Nekrobasilloz da Tanı Nasıl Yapılır?
İnfeksiyonlu bir ayaktan alınan akıntının mikroskopik muayenesi ile tanı konulabilir. Fakat bu, suşun virulent olup olmadığını göstermez. Hastalığın güvenilir tanısı, grup halindeki koyun ve keçilerin bir kısmının muayenesi ile elde edilir. Bu muayenede, etkilenmiş koyun ve keçilerin oranı, etkilenmiş ayaklardaki enfeksiyonun mesafesi gibi kriterlere bakılır. Muayenesi yapılan koyun ve keçiler 2-4 hafta sonra tekrar kontrol edilerek enfeksiyonun ne kadar ilerlediği tespit edilir.
Foot Rot Hastalığının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Sağaltım için mutlaka Veteriner Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Enfeksiyon etkeni, penicillin, cefamandole, clindamycin, tetracycline, chloramphenicol, erytromycin. sodium cefoxitin. tylosin, nitrofurazone, tinidazole ve dihydromycin sülfat’a karşı hassastır.
Herhangi bir lokal sağaltım yapılmadan. penicillin ve streptomycin ’in kas içi tek enjeksiyonu ile hastalık tedavi edilebilir. Kuru ortamda yapılacak tedavi daha etkilidir.
Parenteral tedavi tek başına yeterli olmakla birlikte, tırnak kesimi ve ayak banyoları uygulaması ile daha iyi sonuçlar alınabilmektedir. Lokal uygulamalar, ayaklar yıkandıktan sonra yapılmalıdır. Tüm enfekte kornu dokusu. dikkatlice kaldırılmalıdır. Böylece antibakteriyel ilaçların enfekte doku ile teması sağlanmış olur. Kesilen tırnak kısımları toplanmalı ve yakılmalıdır.
Lokal uygulamalar, kuru ortam sağlandığında tek başına yeterli olabilir. Lokal olarak, sprey, aerosol fırçalama ve ayak banyoları yapılabilir. % 5 ‘lik formalin ayak banyosu 4 hafta süreyle haftalık olarak kullanılabilir. Bakır sülfat % 5 ’lik banyo solusyonu yünü boyar kirlenme ile bozulur ve bakır çevrenin kontaminasyonuna neden olur. Fırçalama yöntemi ile uygulanan % 10 ‘luk bakır sülfat solüsyonu oldukça iyi sonuçlar vermektedir. Birer hafta aralıklarla kullanılmalıdır.
Cloramphenicol’ün % 10 ’luk solusyonu (Propilen glikol) kuru ya da nemli ortamlarda oldukça etkilidir. Cetavlon (% 20 ’lik alkoldeki solusyonu) ve oxytetracycline de (% 5 ’lik methyl spirits solusyonu) chloramphenicol kadar etkilidir.
Kullanılan ilaç ne olursa olsun, sağaltımdan sonra hayvanların, birkaç saat kuru bir zeminde bekletilmeleri gerekir.
Farklı iklim şartlarında sağaltımın etkisi de farklıdır. Kuru yaz aylarında bir sağaltım yöntemi ile % 90-100 başarı elde edilirken, yağışlı mevsimlerde bu oran % 75 ’e düşmektedir.
Korunma, Kontrol ve Eradikasyon
Alan eredikasyonu çok zor bir iştir. Kontrol programları, hastalık yapan bakterinin, çayırda genellikle uzun süre yaşayamadığı gerçeğine dayanır. Bir alan, hastalıklı koyun ve keçi girmeden 14 gün korunursa, hastalıktan temizlenmiş sayılır.
Hastalığın eradikasyonu kuru yaz sezonu boyunca daha rahat yapılır. Çünkü enfekte koyun ve keçileri oranı yazın daha azdır.
Değişik eradikasyon programları uygulanmaktadır. Bunlardan biri de, enfekte olan sürünün kesime sevk edilmesidir.
Böylece hastalıktan temiz bir sürü alınarak yetiştirme yapılabilir. Ya da hasta olan hayvanlara sağaltım uygulanır, sonuç alınamayan hayvanlar kesime gönderilir.
İ. nekrobasilloz ’un kontrolün de değişik uygulama şekilleri vardır.
- Aşılama programı
- Ayak banyosu uygulaması
- Hareketin engellenmesi
- Hepsinin kombinasyonunun uygulanması
Aşılama programı
Aşılama, enfekte olan koyun ve keçilerden sağlam koyun ve keçileri korur ve daha az oranda da enfekte koyun ve keçilerde iyileşmeyi arttırır.
Aşılamada yeterli bağışıklık sağlamak için 2 uygulama yapmak gerekir. İlk aşılamada yeterli düzeyde antikor oluşmaz, takiben 4 hafta sonra ikinci uygulama yapılır. İkinci aşılamadan 3-4 ay sonra, iyi bir bağışıklık elde edilir.
Ayak banyosu uygulaması
Ayak banyoları hastalık yayılımını kontrol altına alır ve başlangıç dönemindeki enfeksiyonun sağaltımını sağlar. % 10 ’luk çinko sülfat ya da % 5 ’lik formalin banyosu tırnak üzerindeki bakterinin yıkımlanmasına neden olur ve enfeksiyonu engeller. Ayak banyoları enfeksiyona karşı uzun dönemli koruma sağlamaz, bu nedenle zaman zaman tekrarlanması gerekir. Hazırlanmış ayak banyosunun 6-8 haftadan fazla muhafaza edilmesi zordur.
Hareketin engellenmesi
Hastalıklı koyun ve keçilerin çevrede dolaşımı, enfeksiyonun yayılımına neden olur. Eğer kuru padoklar mevcutsa, hayvanların buralarda barındırılmaları ile enfeksiyonun yayılımı önlenebilir.
