İneklerin süt verimini etkileyen faktörler 3 ana madde halinde sıralayacağız. Bu maddeler son derece önemli olup dikkate alınması gerekmektedir.
Genetik
Bir ineğin yüksek miktarda süt verebilmesi için öncelikle sütçü bir ırktan ve bu ırkın soylu ailelerinden gelmesi gerekir. Ülkemizde bilinen sütçü ırklar Holstein, Brown Swiss ve Jersey ’dir. Sütçü ırkı olmamasına, etçi sütçü kombine ırk olmasına rağmen Simmental ırkı da bazı bölgelerimizde sütçü ırk olarak beslenmektedir. Bu ırklardan genetik seleksiyon ile elde edilmiş yüksek verim özelliğine sahip ailelerden gelen boğa ve inekler seçilirse ırkın süt verim özelliği giderek artar. Döl kontrolü yöntemiyle üstün özellikleri belirlenen boğalar kullanarak sürünün süt verimi arttırılabilir.
Besleme
Üstün verim özelliklerine genetik olarak sahip bir inek, eğer verimine uygun şekilde beslenmezse beklenen sütü vermez. Üstelik hasta olur. Süt verimindeki azalmanın yanı sıra ketosis, döl tutma güçlüğü gibi problemlerle sürekli karşı karşıya gelir. Süt inekleri hem süt verdikleri dönemde, hem de kuruda kaldıkları dönemde miktar ve kalite olarak belli bir oranda yem almalıdırlar. “RASYON” adını verdiğiniz bu oran günde 20 litreye kadar süt veren ineklerde daha kolay ayarlanabilir. Ancak 20 litre’den fazla günlük süt verimi olan ineklerde rasyona mutlaka bazı
YEM KATKI MADDELERİ katmak gerekir. İnek rasyonları enerji , protein, vitamin, mineral gibi bölümlerden oluşur. Enerji; genellikle tane yemlerden, protein; yağlı tohum küspelerinden, vitamin ve mineraller ise yeme katılan maddelerden elde edilir. Tane yemler arasında mısır, buğday ,arpa, yulaf, çavdar sayılabilir. Yağlı tohum küspeleri deyince akla; pamuk tohumu küspesi , ayçiçeği küspesi, soya fasulyesi küspesi ve benzeri küspeler, gelebilir. Bunlarla rasyonun yoğun kısmı elde edilir. Ancak süt inekleri için günlük yemin en önemli bölümü KABA YEM ’dir. Kaba yemleri yonca, kuru ot, çayır otu, posalar olarak sayabiliriz. Silaj ise yapısına göre kaba yem olarak değerlendirilse de içeriğine göre karar verilmelidir. Sığırcılıkta çokça kullanılan saman süt hayvancılığında KABA YEM olarak düşünülmemelidir. Kaliteli ve uygun miktarda kaba yem süt hayvancılığının vazgeçilmez unsurudur. Sütçü inekler için besleme ile sağlık çoğunlukla içiçedir. Öncelikle sağlıksız bir inek yemini tüketmez. İştahsızdır. Yine uygun, dengeli bir rasyon almayan inek asidoz, alkaloz, ketosis, hipokalsemi, v.b. bir çok hastalığa yakalanabilir. Bu problemler rasyonun gözden geçirilip ayarlanması ile önlenebileceği gibi, yüksek verimli ineklerde ancak bazı yem katkı maddeleriyle önlenebilir. Buraya kadar olan bölümü özetlersek; süt verimi yüksek ırklardan ve soylardan gelen inekleri uygun, dengeli bir şekilde beslersek yüksek süt verimi alabiliriz.
Sağlık
Süt inekleri sağlıklı bir meme, sağlıklı bir ayak, sağlıklı bir işkembe yapısına sahip olduklarında süt verirler. Bunlar bazen rasyon ile ilgili de olabilir. Örneğin işkembesi iyi çalışmayan bir inek sağlıksızdır. Sütü ya yoktur, ya da çok azdır. Görünen veya gizli asidoz, yine, görünen veya gizli mastitis olayları süt ineklerinin verimini azaltır. Özellikle yüksek verimli ineklerin rasyonları enerji, protein ve işkembe Ph’sı yönünden dengelenmelidir. Yüksek verimli inekler daha çok enerjili yemlere ihtiyaç duyduklarından yem katkı maddelerinin yardımına muhtaçdırlar. Doğum sonrası hızla zayıflayan inekler sütün pik dönemine çıkamazlar ve hastalanırlar. Sütün pik döneminde süt sığırları özellikle desteklenmelidir. Böylece inek, genetiğinden gelen süt verimini ortaya çıkarabilir.
İneklerde gizli mastitis (meme yangısı), şiddetine göre, %5-25 oranında süt azalmasına sebep olur. Bunu önlemek için; mastitis aşılaması (MASTİVAC) yapılmalı ve kuru dönem tedavisi için ilaç kullanılmalı, sağım tekniklerine dikkat edilmelidir.
Tırnak çürüğü, ayak ağrısı olan inekler süt verimi yönünden genetik yeteneklerini ortaya koyamazlar. Tırnak arası yangısı olan ineklerde öncelikle yem incelenmelidir. Değişik şiddette rumen asidozu ilerde tırnak çürüğüne yol açar. Sürüde panarisyum (tırnak çürüğü) yaygın ise mutlaka rasyon gözden geçirilmelidir. Ayrıca tırnak direncini arttıran yem katkı maddelerinin yeme katılması, diğer yandan ayak hastalığına sebep olan mikroorganizmalarla mücadele etmek üzere organik iyot içeren yem katkı maddelerinin yeme katılması bu tip problemlerin çıkmasını önler.
Süt verimini etkileyen faktörler de metabolizmaları düzgün çalışan, memeleri, ayakları ve işkembeleri sağlıklı olan inekler, uygun şekilde beslendiklerinde genetik yeteneklerinin öngördüğü sütü verirler. Genetik yetenek bakım ve beslenmeyle desteklenmedikçe iyi sonuç alınmadığı gibi, genetik yeteneği olmayan ineklerden de uygun verimi almak mümkün değildir. Bir yandan sürünün ırkını ve soyunu her geçen gün yükseltmek hedeflenmeli, diğer yandan bu üstün genetik özellikleri karşılayacak şekilde bakım ve besleme uygulanmalıdır.
