İneklerin plastik hastalığı, inekler ve danalar hızla yem yerler, daha sonra hızla yedikleri yemleri tekrar ağızlarına getirerek çiğnerler yani geviş getirirler. Fakat bu hızlı ve dikkatsiz yem yeme esnasında yabancı cisimler de yutabilirler.
Bunlar metalik batıcı yabancı cisimler ya da metalik olmayan, batmayan yabancı cisimler olabilir.
Metalik batıcı cisimlerden başka bir yazımda söz etmiştim. Metalik olmayan yabancı cisimler polipropilen, polietilen gibi sentetik maddelerden üretilen plastiklerdir.
İnekler selüloz sindiren hayvanlardır. Selüloz olmayan, sentetik maddeleri sindiremezler. Hortumlar, naylon poşetler ve sentetik balya ipleri ineklerin yuttukları sindirilemeyen yabancı cisimlerdir. Bu yabancı cisimlerin çoğu, ne yazık ki, mezbahada ortaya çıkar. Halbuki ineklerin hasta olmasına yol açan, karın şişkinliği, iştahsızlık, durgunluk, zayıflama, süt verimi düşüklüğü gibi belirtilerle karşımıza çıkan sorunların sebebi bu plastiklerdir.
Poşetler, sentetik balya ipleri işkembenin dört bölümü arasındaki geçiş yollarını ya da kırkbayırı (omasum) tıkar. Bir araya gelip yumak halinde tıkanmaya sebep olduklarında kabızlık, karnın sol tarafında şişlik ve susuzluk belirtileri kendini gösterir. Dışkı ya yoktur ya da gayet serttir. İşkembe hareketleri ve dolayısıyla geviş getirme durmuştur. İleri vakalar önce yatar pozisyon ve arkasından ölüm ile sonuçlanır.
Batan yabancı cisimler yani tel, iğne, çivi gibi sivri metalik cisimler tehlikelidir. Ancak batmayan, yumuşak yabancı cisimler en az batıcı olanlar kadar büyük zarara yol açarlar.
Yukarıda sayılan belirtilerle birlikte sarkık karın, inleme ve rektal palpasyonda ele gelen dolgunluk teşhis için yeterlidir. Tabii kan tablosunun laboratuvar muayeneleriyle ortaya konulması teşhisi onaylamakta yarar sağlar.
İneklerin Plastik Hastalığı Nasıl Tedavi Edilmelidir?
Tedavi rumenotomi operasyonu ile yapılabilir. Bazen rumenotomi operasyonu hem teşhis hem de tedavi yöntemi olabilir.
Sol taraftan karın boşluğu açılarak işkembeye ulaşılır. Ulaşılabilen yerlerde bir tıkanma varsa, mümkün olduğunca, temizlenir. Bu operasyon tedavi için son şans olup, her zaman başarıyla sonuçlanmaz. Çünkü yumuşak yabancı cisimlerin nereleri tıkadığını saptamak kolay bir iş değildir. Zaten dehidrasyon (susuzluk) çeken, zayıflamış, günlerden beri besinsiz kalmış ineklerin operasyona olumlu cevap vermeme ihtimali gayet yüksektir. Eğer operasyon ile yeterince plastik, naylon ya da balya ipi çıkartılıp gerekli temizlik yapılmışsa, operasyon sonunda ineğe en az 10 litre taze işkembe suyu içilmesi önerilir.
Her zaman olduğu gibi en akılcı yol koruyucu hekimliktir.
Koruyucu Hekimlik
Plastik, naylon gibi sindirilemeyen cisimlerin etrafta görülmesi halinde hiç ihmal etmeden, derhal ortadan kaldırılmaları şarttır. Eğer ineklerin bunları yuttukları gözlenirse ilk iş olarak 4 litre parafin likit içirilmesi, belki kaydırmak suretiyle, yutulan yabancı cismin dışarıya çıkması için yarar sağlayabilir.
En tehlikeli ve en çok sorun yaratan yumuşak yabancı cisimler balya ipleridir. Balya ipleri işkembedeki diğer lifleri de üzerlerine dolayarak gayet büyük bir kitle haline gelebilirler. Bu plastik ve plastik olmayan kitle ya geçiş yollarını ya da kırkbayırı tıkar.
Balya iplerinin yarattığı sorunlar gayet yaygındır. O yüzden ABD’de sentetik olmayan balya ipleri üzerinde çok çalışma yapılmış ve halen yapılmaktadır. Sisal adı verilen bir çeşit yalancı yukka (Agave sisalina) liflerinden üretilmiş balya ipleri kullanılmaktadır. Ancak bu ipler selüloz esaslı olmalarına rağmen aşırı sert ve dayanıklı yapıda olduklarından geç sindirilmekte ve yine tıkanmalara yol açmaktadır. Çünkü yemdeki diğer liflerle birbirine tutunarak büyük kitleler oluşturdukları saptanmıştır. Bunun üzerine diğer doğal seçeneklere yönelen ABD’li balya ipi üreticileri kırnap, jüt (Corchorus capsularis, Corchorus olitoris) ipi, kendir ipi, kenevir ipi gibi liflerden yararlanmışlardır. Bunlar doğal selülozlar olduklarından işkembe tarafından sindirilirler. Yine de bilim insanları balya iplerinin, ne olursa olsun, çevreden toplanmaları, ineklerin yemesine izin verilmemesi konusunda uyarılarını sürdürmektedirler.
ABD’de üzerinde çalışılan bir araştırmada soya fasulyesi küspesi ve diğer doğal liflerden daha kolay sindirilebilen balya ipleri üretilmesi yönünde çalışmalar devam etmektedir.
Ülkemizde de doğal liflerden selüloz esaslı balya ipleri yapılmalı, naylon yapısındaki balya iplerinin oluşturduğu sorunlardan hayvanlar ve hayvan sahipleri kurtarılmalıdır. Bu yönde yapılacak olan ar-ge çalışmaları desteklenmeli, bir süre sonra ise kesinlikle balya iplerinin doğal liflerden üretilmesi zorunlu kılınmalıdır.
Son olarak; bilim insanlarının mikroplastikler ile ilgili endişelerine de kulak verilmesi gerekir. Plastiklerin zaman içerisinde küçük parçalar haline gelerek insan gıdalarına karışma tehlikesi de göz ardı edilmemelidir.
