Meme operasyonlarında kullanılan anestezi her türlü operatif müdahalede olduğu gibi meme operasyonları da ağrıya neden olduğundan anestezi yapılması bir zorunluluktur. Meme cerrahisinde ineklerin hareketlerinin sınırlandırılması genellikle ihmal edilen bir durum olmakla birlikte son derece önemlidir. Meme operasyonlarının pek çoğu inek ayakta iken yapılırsa da, bazen de kaza riskini azaltmak amacıyla ineklerin yatırılması gerekmektedir (Thelotomi inek ayakta iken daha rahat yapılmaktadır).
Meme operasyonlarında kullanılan anestezi operasyondan önce mutlaka ineğe sedatif bir ilaç uygulanmalıdır. Bu amaçla en sıklık tercih sedatif; ksilazindir. Fakat ksilazin gebe ineklere uygulandığında fötüsta hipoksi ve ölüme yol açabilmektedir. Bu sakıncada dolayı gebe ineklerde ksilazin kullanımını önerilmemektedir.
Meme operasyonlarında bazen özellikle de aşırı tedirgin ineklere kslazin ile birlikte butarfonol (0.05 mg/kg dozunda) da kullanılabilinir. Operasyondan 30 dk önce ksilazin yerine kas içi asepromazin (0.1 mg/kg dozda) de tercih edilebilir.
Meme başının anestezisinde genellikle %2’lik adrenalin içermeyen bir lokal anestezik madde infiltrasyon anestezisi şeklinde uygulanmaktadır. Meme başında yapılacak operasyonlarda anestezi, çevresel infiltrasyon (bu anestezi çeşidinde meme başı kaidesine bir lokal anestezik madde çepe çevre verilir), ters V blok ve meme başı venası içine olmak üzere 3 şekilde yapılır. Özellikle meme başı kaidesine yapılan anestezi oldukça kolaydır ve yara iyileşmesi üzerine olumsuz bir etkisi yoktur. Bu yöntem meme başı yaralanmalarında, yaralı bölgenin tamiri için ideal bir anestezi çeşididir.
Meme başına lokal anestezik madde verilen iğnenin çapı çok önemlidir. Meme başına yapılcak infiltrasyon anestezisinde 22-25 gauge’luk iğneler tercih edilmektedir. Sinus paillaris mukozasının zarar görmediği durumlarda, 5-10 ml anestezik madde meme başı sisternasına verilerekte, gerekli şirurjikal girişim yapılabilir.
Meme başı operasyonlarında hazırlıkta oldukça önemlidir. Bu amaçla operasyon öncesi bölge traş edilmeli, temizlenmeli ve sterilizasyonu dikkatlice yapılmalıdır. Aşağıda ineklerde meme operasyonlarında kullanılan anestezi yöntemleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
1. Paravertabral Anestezi
Memenin sinirsel inervasyonu ilk 2 lumbal vertabra ve perineal bölgeden çıkan sinirler ile sağlandığından meme operasyonlarında bu bölgelerden çıkan sinirlerin blokajı gerekmektedir. O nedenle 13. thorakal, 1 ve 2. lumbal sinirlerin blokajı amacıyla paravertabral anesteziye ihtiyaç duyulmaktadır. Paravertabral anestezi proksimal veya distal paravertabral anestezi şeklinde yapılmakta, ineklerin ayakta kalması istenilen sezeryan veya laparatomi gibi cerrahi işlemlerde paravertabral anestezi sıkça kullanılmaktadır.
2. Epidural Anestezi
Meme başında yapılacak cerrahi müdahalelerde üst epidural anestezi tercih edilmektedir. Üst epidural anestezi sakrum ile ilk kuyruk vertabrası arasındaki epidural boşluğa bir lokal anestezik maddenin verilmesi ile yapılmaktadır. Epidural anesteziden önce bölge traş edilmeli daha sonra antisepsi sağlandıktan sonra 6-8 cm uzunluğunda iğne 45 derecelik açıyla cranio-ventral yönde batırılarak epidural boşluğa girilmelidir. İneğin yatması arzu edilmiyorsa, %2’lik lokal anestezik maddeden epidural boşluğa 5-10 ml verilmelidir. Bu miktardan fazla lokal anestezik madde ineğin yatmasına yol açmaktadır. Bu yöntem ile anestezi uygulamadan 5-10 dk sonra başlamakta, ortalama 1 saat sürmektedir.
3. Lokal İnfiltrasyon Anestezisi
Lokal infiltrasyon anestezisi ters V blok veya çevresel infiltrasyon şeklinde yapılmaktadır. Bu iki yöntem meme operasyonlarında en sık tercih edilen yöntem olup diğer anestezi yöntemleriyle birlikte uygulandığında daha etkili olmaktadır.
Çevresel infiltrasyon anestezisi için adrenalin içermeyen %2’lik lidocain’den 10-20 ml kadar meme başı kaidesine çepeçevre tüm dokuları içine alacak şekilde verilmelidir.
Ters V blok anestezisinde ise çevresel anestezi yönteminde olduğu gibi, aynı özellikte ve dozda lokal anestezik madde yara bölgesini içine alacak şekilde ters V şeklinde enjekte edilmektedir.
4. Lokal İntravenöz Anestezi
Bu anestezi çeşidinde meme başı kaidesine ligatür konulup, yüzeysel venler ortaya çıkartılır ve bu venlere lokal anestezik madde verilir. Anestezik madde verilmeden önce ineğe sedatif bir madde enjekte edilmeli ve meme iyice boşaltıldıktan sonra vene %2’lik lokal anestezik maddeden 8-10 ml kadar verilmelidir. Lokal anestezik maddenin verilmesinden genelde 5 dk sonra yeterli anestezi sağlanmaktadır. Yöntemin en önemli avantajı; yara iyileşmesini olumsuz etkilememesidir. Bu anestezi çeşidi özellikle memenin dip kısmındaki operatif işlemlerde uygun değildir.
5.Yüzeysel Anestezi
Meme başı mukozasındaki operatif işlemlerde tercih edilmektedir. Bu anestezi deri ve kas katında anestezi sağlamamaktadır.
Bu yöntemde ilk önce meme başının dip kısmına ligatür konur daha sonra memedeki süt tamamen boşaltılır. Meme başının asepsisi sağlandıktan sonra meme başı lümenine sonda uygulanır, sonra adrenalin içermeyen bir lokal anestezik maddeden 5-10 ml kadar meme başından verilir, analjezi ise 5-10 dk sonra başlar.
6. Genel Anestezi
İneklerde meme başı operasyonlarında pek kullanılan bir anestezi çeşidi değildir. Sadece meme amputasyonlarında denenebilecek bir yöntemdir. İneklere genel anestezi amacıyla 0.1 mg/kg atropin’in i.m uygulaması sonrası intravenöz thiopental 3 mg/kg dozda verilir. Daha sonra inhalasyon anestezi ile anestezinin devamlılığı sağlanır.
Prof.Dr. Ayhan Baştan
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi