İneklerde erken doğum yani bu yazımın konusu ineklerin yavru atması (abortus) ya da ölü doğum (stillbirth) değildir. İneklerin gününden önce (günsüz) doğum yapması ve buzağıyı canlı olarak doğurması konusunu ele alacağız.
Bilindiği gibi ineklerin gebelik süresi ortalama olarak 40 haftadır. Yani 9 aydan 10 gün fazladır. Tabii doğum çeşitli sebeplerden daha önce veya daha sonra olabilir. Kabul edilebilir sınırlar içerisinde, örneğin; ortalamadan 1 hafta önce ve 1 hafta sonra doğumun olması anormal olarak değerlendirilmez.
Konumuz erken doğum olup 2 hafta veya daha önceki bir zamanda doğumun olması, ancak buzağının canlı doğmasıdır.
İneklerde Erken Doğum Sebeplerini Sıralayalım
Besleme ile ilgili sebepler, stres, hastalıklar ve genetik faktörler.
Besleme ile ilgili sebepler içerisinde ilk akla gelen; besinlerin dengesiz ve yetersiz olmasıdır. Her türlü eksiklik ineklerin erken doğum yapma riskini arttırır. Bu arada izminerallerin (mikrobesinler), özellikle iyot, selenyum, bakır ve çinko gibi izelementlerin eksiklikleri de akılda tutulmalıdır.
Nitrat fazlalığı da erken doğuma yol açabilir. Sularda ve yemlerde nitrat fazlalığı ineklerde kanın oksijen taşıma kapasitesini kısıtlar. Yavru yeterli oksijen alamaz. Erken doğum söz konusu olabilir.
Her türlü stres erken doğumla sonuçlanabilir. Barınaktaki stres oluşturan sebepler, sıcak stresi ve nakliye stresi erken doğuma yol açar.
Doğumu başlatan hormonlar arasında kortizol’ün rolünü bildiğimize göre stres hormonu (kortizol) salgılanmasına yol açan her durum erken doğumu tetikleyecektir.
Hastalıklar, özellikle Salmonella Dublin enfeksiyonları erken doğuma yol açar. Salmonella endotoxinleri (LPS) PGF2 alfa seviyesinin artmasına ve doğumun başlamasına yol açar.
Salmonellosisten dolayı abort (yavru atma) ve stillbirth (ölü doğum) söz konusudur. Ancak gebeliğin 9’uncu ayında Salmonellosisten dolayı erken doğum da olabilir.
Genetik faktörler de erken doğum nedenleri arasında sayılır. Bazı inek ailelerinin erken doğuma yatkınlığı vardır. Boğaların da böyle bir yatkınlığı olabilir. Boğalarla ilgili bilgiler katalogda belirtilmiştir. Kataloglar incelenirken PTA-GL (Gestation Length) değerine bakılırsa bu konuda bilgi sahibi olunur.
Bazı konuların erken doğuma yol açabileceği zaten bilinmektedir. Örneğin; düvelerde, ikizlikte erken doğum olur. Rahim içerisinde yeterli alan bulamayan buzağılar erken doğarlar.
İneklerde erken doğum olduğunda buzağıların cılız, çelimsiz ve dirençsiz olma riskleri vardır. Yavru canlı doğsa bile daha sonra kaybedilebilir. Özellikle sıcak stresi sebebiyle erken doğan buzağıların büyüme geriliğiyle doğduklarını biliyoruz. Sıcak stresi sebebiyle yavru zarları ile yavru arasında besin naklinin sekteye uğraması erken doğuma, dolayısıyla da büyüme geriliğine yol açabilir.
Diğer yandan erken doğan buzağılarda solunum sıkıntısı olduğunu da biliyoruz. Yapılan araştırmalarda solunum sıkıntısı ile doğan buzağılarda surfaktan eksikliği görüldüğü, bunun asıl sebebinin ise gebeliğin son dönemindeki izmineral eksiklikleri olduğu bilinmektedir.
Koruyucu Hekimlik
Sebeplerden yola çıkarak erken doğuma yol açabilecek sorunları önlememiz şarttır. Besleme hataları söz konusu olmamalı, yemlere izmineraller, özellikle de çinko, bakır, iyot ve selenyum katılması ihmal edilmemelidir.
Yemlerle ve sularla alınan nitratların toplamının zarar verecek seviyede olabileceği göz önüne alınarak su tahlili yaptırılması koruyucu hekimlik yönünden önem taşır. Bu tahlilin çiftlik kurulurken yaptırılması önerilir.
Gebeliğin son 45 günü içerisinde anne adaylarının sıcak stresine karşı serinletilmeleri, yemlerine sodyum bikarbonat ve önerilen diğer katkıların katılması sağlanmalıdır.
Stresin, stres hormonu salgılanması ile erken doğuma yol açabileceği, bu sebeple önlenmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Salmonellosis, özellikle Salmonella Dublin enfeksiyonlarına karşı tedbirli olunmalı, gerekli hallerde aşı (otovaksin) yaptırılması planlanmalıdır.
Böylece erken doğum ve erken doğumu takip eden komplikasyonlar önlenmiş olur.