Evcil kuşlarda proventrikulus hastalığı, Proventrikülus (bezli mide) dilatasyon (genişlemesi) Hastalığı (PDH) 1978 yılında ilk kez macaw papağanlarında saptandı. Başlangıçta “Macaw Kaşektik Sendromu” olarak adlandırıldı. Aynı zamanda “Papağan Kaşektik Sendromu”, “Nöropatik Gastrik Dilatasyon” ya da “miyenterik gangliyo nöyritis” de dâhil olmak üzere birçok isim verilmiştir.
PDH kuşların sinir ve sindirim sisteminin bir hastalığıdır. Bazı kuşlar, sadece sinir sistemi belirtileri gösterebilir, kimileride sindirim sistemi ile ilgili semptomlar gözlenebilir. Bu enfeksiyonu anlayabilmek için kuşların sindirim sistemi hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır (Şekil.1 ve 2). Proventrikulus (bezli mide) yemek borusundan sonra olup mide suyu salgılamaktadır. Oradan besin, kaslı mide ya da taşlık olarak bilinen ventrikulüse geçmektedir. PDH, bezli mide, taşlık ve sindirim sisteminin diğer bölümlerinin kaslarına giden sinirleri etkilemektedir. Sonuç olarak, gıda istendiği gibi organları geçemez. PDH gastrik hareketi aksatması ve dolayısıyla sindirim bozulması nedeniyle besinleri absorbe edilmesi aksamaktadır. Son zamanlarda PDD bir kuş bornavirus enfeksiyonu ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Hastalığın belirtileri virüs gibi virüse karşı vücudun bağışıklık sisteminin reaksiyonuna bağlıdır.
Hangi kuşlar duyarlıdır?
PDH de de genç ya da yaşlı, ithal veya yerli, erkek ya da dişi kuş eşit risk altındadır. Papağangiller bu hastalığa karşı duyarlı olmasına rağmen, bilinmeyen nedenlerden dolayı, PDH, daha yüksek bir oranda, macaw, sultan, gri Afrika ve Conurus türü papağanlarda görülür. Tukan, kanarya ve dokumacı ispinozlar gibi papağan ailesinden olmayan bazı kuşlar, bu hastalıkta şüphelenilenler arasındadırlar.
Enfeksiyonun nedeni
Proventrikulus dilatasyon hastalığı kanatlı bornavirus enfeksiyonu ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Hastalık bulaşıcı olup ve yüksek ölümlere yol açabilmektedir.
Enfeksiyona, tedricen bezli mide, taşlık ve ince bağırsak bölümlerine giden sinirleri tahrip eden bir virüs neden olmaktadır. Hasarın bir sonucu olarak, hayvanın yediği besinin tam olarak sindirimi mümkün değildir. Gıdanın sindirim sisteminde kalmasıyla bakterilerin üremesi ve diğer organizmlerle enfeksiyon tetiklemektedir. PDH lı bazı kuşlarda, aşırı genişleyen bezli midenin yırtılması ve içeriğinin vücut boşluğuna akması, çoğu kez ölümle sonlanan ciddi tablolara yol açabilmektedir.
Hastalığın kuluçka süresi ve nakli
Şu anda naklin nasıl olduğu hakkında kesin bilgilerimiz bulunmamaktadır. Kuluçka süresi sekiz yıl kadar uzun olabileceği düşünülmektedir. Ancak akut salgın vakalarında kuluçka süresi daha kısadır. Bazı hallerde, aynı kafesteki birçok kuşta klinik belirtiler görülebilir. Bazen damızlık olarak kullanılan eşlerden biri ölebilir. Ve hatta takip eden dört ya da beş yıl sonra kafesteki başka ölüm görülmez. Doğrudan veya dolaylı olarak maruz kalma birçok kuş için ortaktır. Etkilenen kuşlardan biri herhangi bir semptom göstermeyebilir. PDH, on haftalık yaştaki genç kuşlarda tespit edilmiştir.
PDH klinik bulguları nelerdir?
Enfekte hayvan belirgin bir şekilde depresif, fışkırırcasına kusma, iştaha rağmen zayıflama, gıda tam sindirilmediğinden gıda bütün tane yem içerir, karında şişlik, kursak pekliği ve genellikle ileri evrede merkezi sinir sistemi belirtileri bir hafta ila bir ay içinde izlenebilir. Bunlar; ataksi, tünemede zorluk, başta tremor ve felç sayılabilir. Mide rahatsızlığının bazı sinyalleri belirgindir. Aslında önce nöbetlerin görülmesi ilk işaretler olabilir.
Bütün bu semptomlar mevcut olabilir veya olmayabilir. PDH, ölümcül bir hastalık olarak kabul edilmesine rağmen, aylarca devam edebilir.
Sonunda besinlerin etkin bir şekilde sindirimi ve emiliminde sorunlar yaşanmasından, beslenme yetersizliğine yol açılabilmektedir.
Proventrikulus tanısı nasıl konur?
PDH, kurşun veya çinko zehirlenmesi, yabancı cisim yutma ve bazı diğer hastalıkları anımsatarak, kolayca maskelenebildiğinden doğru tanı önemlidir.
Teşhis genellikle anamnez, semptomlar ve bezli midedeki anormal görünüme dayanmaktadır. Ve taşlık çoğu zaman, oldukça normaldir. PDH tanı, bezli mide biyopsi ile yapılır. Ne yazık ki bu biyopsiler kuşun ölümünden sonra birçok kez yapılır. Bazı nadir durumlarda kursaktan da biyopsi yapılabilir. Yetişkin kuşların röntgen muayenesinde genişlemiş bezli midenin görülmesi epey fikir verebilir.
Tedavi
Proventrikulus maalesef hastalığın henüz bir tedavisi bulunmamakta ve prognozu kötüdür. Steroid olmayan antiinflamatuvar ilaçlar kullanılabilir. Tedaviye 6 ila 12 hafta devam etmelidir. Bu süre için normal vücut ağırlığı, havyanın genel durumu ve beslenme normale döndüğünde ilaç uygulamasına son verilebilir. Tedavinin erken kesilmesi klinik bulguların tekrarlamasına neden olabilir. Özel bir beslenme rejimi gerekebilir. Kuş stressiz bir ortamda tutulmalı ve sekunder bakteriyel (clostridial vb) ve mantar enfeksiyonları önlemek için tedavi gerekebilir.
Proventrikulus, koruma ve kontrol önlemleri alınmalı, enfekte olan bir kuşa katı bir tecrit uygulanmalı ve diğer kuşlar ile doğrudan veya dolaylı temas ettirilmemelidir. Hasta kuşla bir kişi ilgilenmelidir.
Çoğu zaman hayvanlar çok ağır hasta olana kadar herhangi bir semptom göstermemektedirler. Kuşlarda, bir “bekle ve gör” tavrı, daha da kötüsü çok hızlı bir hastalık atağı olabilir. Hastalık şüphesinde hiç vakit kaybetmeden hekime gidilmelidir.