Eski İran’da Veteriner hekimlik Sümer, Babil ve Eski Mısır‘da olduğu gibi çoğunlukla dini ve sihri olarak rahip-hekimlerce uygulanıyordu. Maji (sihir) deyimi eski Farsçadır. İnsan hekimleri aynı zamanda veterinerdiler.
Veteriner Hekimin görevi etraflı şekilde kaidelere bağlanmıştı. Hekim olacak kimse önce şeytana inananlardan üç kişiye operasyon uygular ve üçünde de başarılı olursa hekim olarak pratik yapabilir. Deneme operasyonları sonucu hasta ölürse hayatı boyunca hekimlik yapmaktan menedilir. Buna rağmen Ahura Mazda‘ya inanan bir kimseyi tedaviye kalkarsa cinayet işlemiş gibi muamele görürdü Zerdüşt dininde olan İran’da Veteriner Hekimlikte tek Tanrı Ahura Mazda iyilerin koruyucu ve şeytan Ahriman da karanlıkların ruhu kabul ediliyordu.
Zerdüşt dininin kitabı olan Avesta‘nın Videvdad bölümünde hekimler için maddeler vardır. Tedavi edici, bir rahibi tedavi ederse takdis edilir; bir evin efendisini tedavi ederse ucuz bir öküzün değeri kadar kazanır; bir nahiyenin en büyüğünü tedavi ederse orta kıymette bir öküzün değeri kadar kazanır; bir şehrin valisini tedavi ederse kıymetli bir öküzün değeri kadar kazanır; bir bölge valisini tedavi ederse araba veya öküzlerin değeri kadar kazanır.
Eğer bir evin hanımını tedavi ederse dişi eşek değerini; nahiyenin en büyüğünün karısını tedavi ederse bir inek değerini; bir şehrin valisinin karısını tedavi ederse bir kısrak değerini, bir bölge valisinin karısını tedavi ederse bir dişi deve değerini kazanır.
Hekim bir nahiye büyüğünün oğlunu tedavi ederse kıymetli bir öküzün değerini; kıymetli bir öküzü tedavi edince orta kıymette bir öküzün değerini; orta kıymette bir öküzü tedavi ederse ucuz bir öküzün değerini; ucuz bir öküzü tedavi ederse bir koyunun değerini; bir koyunu tedavi edince bir et yemeğinin değerini kazanır.
Bu metinden sınıflara göre tedavi ücretinin değişmesi yanında hekimin insan ve hayvanları ayrılık yapmaksızın tedavi ettiğini görüyoruz.
Eski İran’da Veteriner hekimlik özellikle köpek kutsal kabul edilmiştir. İnsan ve köpek vücudunu yaralamak eşit, bazen de köpeği yaralamak daha fazla ceza görür. Örneğin insan öldürmenin cezası doksan kamçı yemek olduğu halde bir çoban köpeğini zehirleyene iki yüz kamçı vurulurdu. Köpeklere uygun olmayan ya da çok sıcak yiyecek verenlere hatırı sayılır cezalar verilirdi. Boğalar şerefli hayvanlar addedilmiş, ineklere dua ve kurbanlar adanmıştır.
Avesta’nın Videvdad bölümünde hastalıklardan da bahsedilir. Buna göre Ahura Mazda dünyayı iyi ve güzellikle dolu yarattı; fakat şeytan Ahriman 99,999 (9 defa 10,000) çeşit hastalığı canlılara musallat etti. Videvdad’da hastalıkların adları liste halinde verilmiştir. Ne yazık ki semptomlar verilmediğinden ne oldukları anlaşılamamaktadır. Tedavide kullanılan bitkiler Ahura Mazda’nın bir hediyesi olarak kabul edilmiştir.
Hayvancılığa çok önem vermiş olan Perslerde hayvan yetiştiriciliği, bakım ve hastalıkların tedavisinin dikkatle yapıldığı, belgelerin yetersizliğine rağmen söylenebilir. İnsan ve hayvan hekimliği aynı şahıslar tarafından yapılmakta idi. Post mortem muayenelerin yapıldığı bilinir. Dinsel inançlara göre hastalık kötü ruhların bir gösterisidir. Ölü insan veya hayvan vücuduna temas edenlerin temizlenebilmesi için özel dualara lüzum vardı. Ölüleri gömerek toprağı bulaştırmaktansa tepelere bırakarak kuşlar ve vahşi hayvanlar tarafından yenmesini tercih ediyorlardı.
Eski İran’da her iki hekimlik ilkel kalmışsa da İslamiyet’in girişi ile beraber zamanın en büyük hekimleri yetişmiştir.
Kaynakça
Veteriner Tarihi, Prof. Dr. Nihal Erk, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1966, 24-26.