Doğal fitobiyotiklerle kümes hayvanlarında ishal kontrolü için stratejiler, etlik piliç üretiminde kullanılan tüm antibakteriyel ajanların yaklaşık %50-70’i bakteriyel bağırsak enfeksiyonlarını (bakteriyel enteritis) azaltmak için uygulanmaktadır. Doğru dürüst yürütülen korunma önlemleri ve uygun takip, kanatlı üretiminde kullanılan antibiyotik miktarını azaltmada etkili yöntemler olabilecektir.
Bozulmuş yem sindirimi ve besin emilimi, kümes hayvanlarında hazımsızlık ve ishalin gelişmesine yol açar. Bu hastalıklar, subklinik coccsidiosis dışında, büyük ölçekli işletmelerde ciddi ekonomik kayıpların sorumluların başında gelir. İshal, üretim sonuçlarını kötüleştirir ve sıklıkla antibiyotik tedavisi gerektirir.
Giderek artan tüketici talebi, hayvan refahına ve antibakteriyel kullanmayan sertifikalı çiftliklerin ürünlerine yönelik bir talep artışına işaret etmektedir.
Artan bakteriyel direnç ve çoklu dirençli suşların daha sık saptanması yanında yeni antimikrobiyal moleküllerin henüz bulunmaması bitkilerden elde edilen aktif maddelerin testleri, şu anda etkili olabilecek gibi gözükmektedir. Yaklaşık son 20 yıldır bitkilerden elde edilen aktif maddelerin testleri şu anda umut vericidir.
Tıbbi terminolojide olduğu kadar kanatlı üretiminde de sindirim sistemi fonksiyon bozukluğunu tanımlayan en yaygın üç ifade: hazımsızlık, ıslak altlık sendromu ve ishaldir.
Hazımsızlık
Kısaca altlıkta sindirilmemiş yemin varlığı ile kendini gösteren, besinlerin sindirimi ve emiliminin bozulması şeklinde özetlenebilir. Böyle bir rahatsızlığın sonucu genellikle kanatlıların günlük ağırlık artışında bir düşüş ve yem dönüşüm oranında (FCR) bir artıştır.
Islak altlık sendromu
Dışkıda sıvı ve katı fraksiyon arasındaki oranın bozulması. Bu, çoğunlukla, doğru kıvam ve yapı kaybıyla birlikte dışkıların sulu dışkı şeklinde kendini gösterir.
İshal
Sindirimin ve besin emilmesinin bozulmasındaki en şiddetli durumdur. Çoğu zaman, gastrointestinal sistemdeki patojenlerin aşırı üremesinin veya metabolitlerinin ve toksinlerinin bağırsak epiteli üzerindeki olumsuz etkisinin bir sonucudur. Buna, ilaveten mukus, pul pul dökülmüş epitel veya gaz kabarcıklı sulu dışkı ile karakterize edilir.
Nedenler
Yukarıda belirtilen bozuklukların nedenleri, genellikle aynı anda ve farklı şiddetle ortaya çıkan çeşitli faktörlerde olabilir. Çok sık olarak yem bileşimindeki değişiklikler, teknolojik stres, su kirliliği veya sürüdeki subklinik enfeksiyonlar, gastrointestinal homeostasisin bozulmasına neden olabilir. Bağırsak içeriğinin geçişini hızlandırabilir ve bağırsak epitelinin hafif iltihaplanmasından sorumlu olabilir.
Bunun sonucu, makroskopik olarak sürüde hazımsızlık, ıslak altlık sendromu veya ishal olarak kendini gösteren, sindirim ve yem emiliminde geçici bir sorun olabilir.
Bu işlev bozukluklarının en önemli nedenleri Şekil 1‘de listelenmiştir. Normal ince bağırsak dışkısı yoğun, üstte beyaz ürik asit kaplanmış koyu kahverengi renkte olmalıdır. Çoğu zaman kokusuzdurlar. Bu tür dışkı, günde yaklaşık 11-15 kez atılır.
Kör bağırsak içeriği ise günde yaklaşık 7-8 ince bağırsak atılımında bir kez atılır. Yapısı inceltilmiş, açık kahverengi, gri renkli, hacmi artmıştır.
Tipik “ıslak altlık” ile ilgili sorunlar, su içeriğinin ± %40’ını aştığında kümeste artan miktarda sulu dışkı olduğunda ortaya çıkar. Renk veya koku vb tanımlanan yapıdan herhangi bir sapma hazımsızlık sorunları veya ishal olarak sınıflandırılmalıdır.
Bitkisel Korunma
Doğal fitobiyotiklerle müstahzarlarda bulunan aktif maddeler, bitki ikincil metabolitleri grubuna dâhil olup hayvan organizmasında birçok farklı biyolojik özellik sergileyebilirler.
Konsantrasyonlarına ve kombinasyonlarına bağlı olarak, parazitlerin ve mantarların çoğalmasını engellemenin yanı sıra antibakteriyel ve antiviral özelliklere sahip olabilirler.
Ayrıca, humoral ve hücresel savunma mekanizmalarını uyarmada oldukça etkili oldukları gösterilmiştir. İlaveten iştahı uyarabilir, sindirim enzimlerinin sentezini artırabilir, doku iltihabını yatıştırabilir ve balgam söktürücü veya sindirim sistemi damarlarını büzücü görevi görebilir.
Yoğun kanatlı üretiminde yukarıda belirtilen biyolojik özelliklerin elde edilmesi, kullanılan ürünün özellikle bileşimindeki doğal fitobiyotiklerle karışımına ve konsantrasyonuna bağlıdır. İn vivo tatmin edici sonuçlar elde etmenin vazgeçilmez bir yönü, bu tür tamamlayıcı yem karışımlarının uygun dozajı ve uygulama anıdır. Sürünün hazımsızlık, ıslak altlık sendromu veya ishal sorunu göz önüne alındığında, yapılan bir çalışmada, en iyi etki meşe kabuğu, kaşık otu, karahindiba, tarçın ve sarımsak(FİTO I) doğal fitobiyotiklerle kullanılmasıyla elde edilmiştir.
Öneriler
Broiler piliçlerde özel preparatların kullanılması, sürüyü sindirim sistemi bozukluklarının gelişmesine karşı koruyabilir. Preparatın doğru dozunun seçilmesi, çeşitli ürünlerin kombinasyonu ve destekleyici tedavinin uygulanmasının doğru anı sayesinde, sürüde hastalık süreçlerinin gelişmesini önleyebilir ve böylece antibiyotik tedavisi ihtiyacını azaltılabilir.
Saha Denemeleri
Vaka 1. Hazımsızlık
Her biri 30.000 31 günlük Ross 308 broiler piliçten oluşan beş kümeste seyreltmeden birkaç gün önce, sindirilmemiş yem sorununun ortaya çıkmasıyla dışkı yapısında ani bir bozulma saptanmıştır. Ticari yemlere önceden tam buğday tanesi eklenmesi gasrointestinal sistem (GİS) homeostasisteki bozuklukların tetikleyicisi olabilir.
Otopsi
Ölüm sonrası inceleme, taşlıkta düşük kaliteli yem veya buğday tanesi dikkat çekiciydi. GİS diğer bölümleri, hafif sindirilmiş yem ile orta derecede dolu ilaveten, bağırsak mukozasının mekanik tahrişini saptanmıştır. Mikrobiyolojik inceleme yapılmamıştır.
Koruyucu Tedavi
FİTO 1 750ml / 1000l su / 16 saat / 5 gün uygulanmıştır.
İlave Buğdayın rasyondan çıkarılması ve yukarıda belirtilen destekleyici tedavinin uygulanması önerildi. Hızlı reaksiyon sayesinde antibiyotik tedavisine gerek kalmamış ve sürü normal üretim parametrelerine dönmüştür. Bunun yanında, kümeslerde sulu dışkı ve pododermatitis insidensi azalmış, mikroklima kalitesi, yemin sindirilmesi ve emilimi artmıştır.
Vaka 2. Enfeksiyöz ishal (miks etiyoloji)
23 Günlük 38.000 Ross 308 broiler piliç sürüsünde Veteriner hekim bir bakteriyel bağırsak enfeksiyon saptamıştır. Yemin sindirilebilirliğinde bozulma ve piliçlerin klinik durum ağırlaşmıştır. Altlıkta görünen pul pul dökülmüş epitel, sindirim sistemindeki mikrofloranın bozulduğunu işaret etmekteydi.
Otopsi
Gastrointestinal mukozanın konjeste, içeriğin aşırı miktarda mukus saptanmış ve tüm bağırsak boyunca sindirilmemiş yem gözlenmiştir.
Vaka laboratuvar incelemesinde doğrulandığı üzere Eimeria spp, E. coli, Staphylococcus enfeksiyonunun miks seyriydi.
Koruyucu tedavi
Enfeksiyöz ajanların hastalığın seyrine dahil olduğundan şüphelenildiğinden, terapötik bir yaklaşım, doğal preparatların en güçlü kombinasyonu uygulanmıştır.
FİTO 1 Plus 1l + FİTONSİD* 500ml / 1000l su / 12 saat / 5 gün (*):aromatik maddeler, gliserin ve propilen glikol karışımı. Yetiştiricinin ve sürüyü yöneten veteriner hekimin hızlı tepkisi sayesinde sürünün sağlık durumu düzeldi. Su ve yem tüketimi (Grafik 2) artmış, günlük ölümler ve itlaf edilen piliç sayısı azalmıştır (Grafik 3).
Bu tür tedavilerle elde edilen umut verici ve tekrarlanabilir etkiler, yakın gelecekte kanatlı hastalıklarının önlenmesinde kesinlikle çok değerli bir araç haline gelebilir ve antibiyotik tedavisinin azaltılmasına veya bazen değiştirilmesine yardımcı olacaktır.
Kaynak
(1): Albert Nakielski (2021): Strategies for diarrhoea control in poultry with natural phytobiotics, İnternational Poultry Production, 29(2) 7-9 (Çeviri).