Deve Kuşu Yetiştiriciliği ve Ülkemizdeki Talihsiz Serüveni.
Nedir bu deve kuşu?
Deve kuşu (Struthio camelus) ratite familyasına mensuptur. Ratite adı Latince ratis (raft) kelimesinden gelir ve omurgasız sternumlu kuşlara verilen addır. Bu familyanın en tipik özelliği, göğüs kafeslerinin uçmaya uygun olmaması nedeniyle uçma özelliklerinin bulunmamasıdır. Bu familya içinde en büyük kuş deve kuşudur ve en uzun kalın bağırsak bu kuşta yer almaktadır. Kalın bağırsakda mikrobiyel fermentasyonla selüloz ve hemiselüloz sindirilebilmekte, uçucu yağ asitleri ve metabolitlerin çoğunluğu burada absorbe edilebilmektedir . Bu nedenle rasyonda uygun konsantre yemin yanında, taze yonca gibi iyi kaliteli kaba yem bulunduğunda yemden yararlanmanın çok iyi olduğu bildirilmektedir.
Deve kuşu kanatları küçülmüş olan ve uçuş yeteneğini kaybetmiş kanatlı sınıfında iyi koşucu kuşlardandır. Bu günkü yaşadığı bölgeler Afrika’nın doğusu ile güneyindeki sıcak ve kurak iç bölgelerdir. Eski çağlarda büyük sahradan Orta Asya çöllerine kadar uzanan geniş bir alanda yaşadığı bilinmektedir.
Yaklaşık 13-14 cm gaga uzunluğuna sahip olup ağzında diş yoktur. Kafası vücuduna oranla küçük boynu uzundur. Boyları 2-2.5 m arasında değişir. İki tırnaklı uzun ve güçlü bacaklara sahiptir. Baş boyun ve bacaklar sert ve ince, kanatlar ile gövde gösterişli ve tüylüdür. Göğüs kemiği bulunmamaktadır. Erginlerinin canlı ağırlığı 125-150 kg. arasında değişmektedir. Bugün doğada özgürce yalnız Afrika’nın doğusu ve güneyinde rastlanmaktadır. Gerektiğinde ortalama 60 km süratle koşmakta hatta 90 km hıza dahi ulaşabildiği bildirilmektedir. Ayakları ile tekme atarak, gagası ile darbe vurarak kendisini korur. Ortalama 60-70 yıl yaşarlar. Bakım ve besleme ortamına göre 20-30 yıl damızlıkta kullanılabilirler.
Deve kuşları 50 derece sıcakta ve –35 derece soğukta yaşayabilirler. Deve kuşları hem et, hem de ot (meyve, bitki tohumları, çalı yaprakları ve sulu bitkiler) ile beslenirler, ayrıca katı yiyeceklerin ezilip sindirilmesine yardımcı olmak üzere taş yutarlar. Dengeli ve uygun yem rasyonları dişilerin üretim aktivitelerinde en önemli faktörlerdendir.
Deve kuşları iki yaşlarından itibaren cinsel olgunluğa erişirler ve 22 aylık olunca yumurta vermeye başlarlar. Normal koşullarda dengeli ve yeterli beslenmeyle, devekuşları yılda ortalama 40-70 adet arasında yumurta yapabilirler. Deve kuşu yumurtasının eni 12 cm, boyu 15 cm ve ağırlığı 1.5 kg civarındadır . Kabukları porselen gibidir ve çok dayanıklıdır. Deve kuşu yumurtasının % 20-24’ü kabuk, yumurta içeriğinin 2/3’ü Albümin ve 1/3’ü ise yumurta sarısından oluşmaktadır. Yumurta sarısı embriyonun gelişmesi için enerji sağlarken, albumen ise su, protein, vitamin ve iz mineralleri sağlamaktadır.
Deve kuşların da yağın büyük bir kısmı deri altında toplanmıştır. Nemlendirici özellikte olması, derinin içine işlemesi ve tıpta da kullanılması nedeniyle önem taşımaktadır. Deve kuşu yağı yaşlanmayı önleyici özelliği ile tanınır, kasları ve eklemleri dinlendirir. Romatizmaya benzer bir ağrıda tedavi amacıyla ilk kez Mısır ve Romalılar tarafından kullanılmıştır.
Deve kuşu bacağı tendonları, insan bacağından yırtılan tendonların yerine kullanılmak üzere yeterli uzunluk ve sağlamlığa sahiptir. . Ayrıca araştırmalar, devekuşu gözlerinin kornea transplantasyonunda kullanılmasının mümkün olduğunu göstermektedir. Deve kuşu beyni, Alzheimer hastalığı ve diğer hafıza kaybı şekillerinin tedavisinde üzerinde çalışılan bir madde de üretmektedir. Bunun yanı sıra deve kuşu kanı, kanser ve AIDS araştırma enstitülerinde tıbbi araştırmalarda kullanılmaktadır. Gagası ve tırnakları da ilaç sanayisinde ilaç ham maddesi olarak kullanılmaktadır. Bağırsakları kurutulup süs eşyası olarak işlenmektedir.
Deve Kuşu Yetiştiriciliği ve Barınma
- Deve kuşu çiftlikleri en az 2 m yüksekliğindeki çitlerle çevrilmeli, barınaklarının yüksekliği ise 3 m’ den alçak olmamalıdır. Merada otlatılmaları için 10-15 hayvana 1 hektar, dinlenme ve gezinti için ise 40 hayvana 1 hektar arazi düşünülmelidir.
- Deve kuşu yetiştiriciliği için üreticiler aşağıdaki sistemlerden birini seçebilirler. Bu, üreticinin imkanlarına göre belirlenir.
- Ekstansif sistem: Doğal koşullarda, açık alan yetiştiriciliği.
- Yarı Entansif sistem: Yarı kapalı yarı açık alan yetiştiriciliği.
- Tamamen kapalı barınaklarda yapılan yetiştiricilik.
Üreme Faaliyetleri
Deve kuşu yetiştiriciliği, üreme mevsimi dışında mümkün olduğunca erkekler dişilerle beraber tutulmamalıdır. Bu şekildeki uygulamada her iki cinsiyette çiftleşme kondisyonu daha yüksek olur. Cinsel olgunluk yaşı dişilerde 2-2.5, erkeklerde ise 2-3.5 yıldır. Çiftleşme döneminde erkek, kanatlarını iki yana açarak ve hızlı hızlı sallayarak çiftleşme dansı yapar. Bu dansın çiftleşmenin sonunda döllü yumurtanın elde edilmesinde iyi bir gösterge olduğu bilinmektedir.
Kuluçka
Deve kuşu yetiştiriciliği, üretimi kuluçka ve kuluçka makinelerinde yapılmaktadır. Bakım ve besleme durumuna göre yumurta verimi yılda 40-70 adet yumurta veren dişilerden 100 civarı yumurta verenlere de rastlanmaktadır. Dişiler, erkeklerine nazaran daha ufak yapılı olup grimsi-kahve renklidirler. 1.100-1.800 gr. ağırlığındaki yumurtalardan yaklaşık % 90 kadarı damızlık değerdedir. Yetiştiriciliğinde “trio” denilen, 1 erkek 2 dişi şeklinde eşleşmelerine ve her iki cinsiyetinde aynı yaş grubunda olmasına dikkat edilmelidir.
Kuluçkalık yumurtalar 13-18 0C lik % 22-25 nemli odalarda temizlenip dezenfekte edilerek depolanır. Yıkama pek tavsiye edilmez. Uygun koşullarda 7-14 gün süreyle muhafaza edilebilir.
Yumurtalar kuluçka makinesine konmadan 12 saat önce, 25 derecelik oda sıcaklığında tutulmalıdır. Embriyo ölümlerini aza indirmek için bu ön ısıtma yararlı olmaktadır.
İnkubasyon döneminde,
- Sıcaklık
- Nem
- Yumurtaların çevrilmesi
- Havalandırma
- Konularında çok dikkatli olunmalıdır. Özellikle inkubasyon döneminde faktörden herhangi birinin ihmali çıkışlarda büyük sorunlara neden olabilir. Kuluçka süresi 42 gün olup kuluçka ısısı 36.2 0C dir. . Civcivlerin yumurtadan çıkışı 2-3 gün sürer. Civcivler kabuğu kırarken gagaları yetersiz kaldığından ayaklarını kullanırlar. Fakat bazen dışarıdan ek yardıma da ihtiyaç duyabilirler. Çıkımdan sonra civcivler ana makinasında 12-14 saat tutularak kurutulmalıdır. Birinci günde her bir civcivin ağırlığı 845 gr. civarındadır.
- Çıkımı takip eden 6-7. günlerde vücut ağırlığında bir artış olur. Civcivler büyütülme esnasında temiz ve kuru tutulmalıdır. Özellikle 3-4 aylık dönemde asla ıslatılmamalıdır. Hayvanların kuru tutulmaması bağırsak enfeksiyonları ve paraziter hastalıklara, karınlarının ıslanması ise ölümlere neden olabilir. Ayrıca yavrular büyüme döneminde çok fazla yürümeye ihtiyaçları vardır. Aksi takdirde ayak ve solunum sistemi problemleri ile karşı karşıya kalabilirler. Genel olarak yazın yetiştirilen kuşlar, kışın yetiştirilen kuşlardan daha güçlüdürler. Altı aylıktan sonra kuşlar kendi kendilerine yetecek güce eriştiklerinden dolayı problemlerin riski bu dönemden sonra azalır. Yetişkinler hastalıklara daha dirençlidirler.
- Civciv başına verilecek yem miktarı ilk günlerde 40-50 gr. iken, 3 aylık yaşta 500 gr. a kadar çıkar. 6 aylık yaşa ulaştıklarında verilecek yem 1 kg. dolaylarında olmalıdır. Devekuşu civciv yemlerine kaba yem maddeleri katılmamalı ve ince pelet formda hazırlanmalıdır. Kuluçkadan ilk çıkan civcivlere yoncanın sadece yaprak kısmının ayrılarak verilmesi önerilir. Gereğinden fazla yeşil yem küçük hayvanlarda ishale neden olur.
Neden Devekuşu?
Deve kuşu yetiştiriciliği, Dünyada olduğu gibi ülkemizde de yetersiz ve dengesiz beslenme önemini korumakta ve gün geçtikçe de artmaktadır. Ülkeler artan insan nüfusu karşısında hayvansal protein gereksinimini karşılayabilmek için hayvansal ürünlerin çeşitlendirilmesi yolunda değişik protein kaynakları aramak zorunda kalmaktadır. Tüketicinin eğitim düzeyinin artması ve alışılmış hayvansal ürünlere karşı doygunluk çoğu yetiştiriciyi devekuşu gibi farklı üretim kaynakları aramaya yöneltmiştir.
Ülkemizdeki Serüveni…
Deve kuşu yetiştiriciliği, 2000 li yılların başında Türkiye hayvancılık sektöründe bir deve kuşu fırtınası esmişti. Türkiye’de bu işi götürmek isteyen damızlık firmaları çeşitli vaatlerde bulunarak özellikle iş adamlarının dikkatini çekerek bu işe başlattılar. Ülkemiz için yabancı olan bu hayvan birçok iş adamının dikkatini çekmiş ve Deve kuşu yetiştiriciliği itilmişti. Fakat verilen vaatler unutuldu ve üretime geçen vatandaşlar bu hayvanını bırakın ürünlerini yetiştirdikleri hayvanları bile satamadılar.
Peki sorun neydi?
- Türkiye’de Deve kuşu yetiştiriciliği entegre bir sanayi haline gelememesi deve kuşu etinin tanıtımının yapılamaması bu konuda yatırım yapanların büyük kayıplarla karşılaşmalarına yol açtı.
- Değeri anlaşılmadı.
- Bu hayvanların üretilmesi için her hangi bir yönetmelik yoktu damızlık kuluçkahane için izin almanız gerektiğinde, size normal tavuk kuluçka hanesi kurmak için gereken mevzuat sunuluyordu…