Çiftlik hayvanlarında uyuz çiftlik hayvanlarında rahatsız edici, huzursuzluk verici, bazen kaşıntı ile ortaya çıkan, uyuz böcekleri tarafından oluşturulan bir deri hastalığıdır.
Uyuz etkenleri çeşitlidir.
Bu etkenleri (mite) dört ayrı ailede inceliyoruz. Chorioptes, sarcoptes, psoroptes ve demodex.
Ayrıca dünyanın bazı ülkelerinde görülen, Psorobia ovis tarafından oluşturulan psorergatic uyuzdan da söz ediliyor. Bu uyuz etkeni koyunlarda şiddetli bir kaşıntı ile ortaya çıkıyor.
Uyuz etkenleri deriyi delerek kendine besin elde etmek suretiyle yaşıyor ve çoğalıyorlar. Deri döküntüleri arasında çoğaldıkları gibi hayvandan hayvana hızla yayılıyorlar.
Uyuz etkenleri kalabalık ve nemli ortamlarda, özellikle kış aylarında doğrudan temas ile bulaşıyorlar. Ama belirti göstermeden gizlice seyreden (latent) uyuz etkenleri de olabileceği bildiriliyor.
Uyuz etkenleri konakçılar (sığır, koyun, keçi) dışında da 3 hafta yaşayabiliyorlar. Taşıma araçlarında, barınaklarda, yular ve iplerin üzerinde, tımar malzemelerinde yani fırça ve taraklarda yaşayıp buralardan bulaşabiliyorlar.
Uyuz hastalığı bulunduğu konakçıya ve yukarıda saydığım etkenlere göre vücudun değişik yerlerinde, değişik biçimde göze çarpan deri sorunları ile karşımıza çıkıyor.
Deride kalınlaşma, pullanma, soyulma, tüy dökülmesi, deri üzerinde hasarlar ve sıvı sızıntısı (serozite) en önemli belirtiler.
Bu dört önemli etken içerisinde sarcoptes kaşıntı ile kendini gösteriyor.
Demodex ise “folliküler uyuz” adı verilen demodicosis hastalığını oluşturuyor. Özellikle keçilerde tedavisi zor bir deri hastalığı meydana getiriyor. Çünkü deri dokusunda en derine inen uyuz etkeni demodex.
Uyuz verim azalmasına yol açan bir hastalıktır. Sütçü ineklerde süt veriminin, besi danalarda günlük canlı ağırlık artışının azalmasına yol açıyor. Çayırda otlayan hayvanlar bazen kaşınmaktan otlamayı bile unutuyorlar.
Uyuz etkenlerinin yerleştiği bölgeler ve yaptıkları hasarlar yönünden hangileri olduğunu tahmin edebiliriz. Ancak; kesin teşhis laboratuvarda, mikroskop altında uyuz etkeninin görülmesi ile konulur.
Sarkoptik uyuz (sarcoptes etkeninin yaptığı uyuz) daha çok boyun, bel ve kuyruk bölgesinde görülür. Koyunlarda ise farklı olarak dudak ve burun çevresine, bazen de kulak kepçesine yerleşir.
Sarkoptik uyuzun insanlara bulaşma potansiyeli de vardır. Bunu bilelim ve aklımızda tutalım.
Sarkoptik uyuz keçilerde ise bacaklarda yaralar halinde kendini gösterebilir.
Chorioptik uyuz memelerde ve erkeklerin testisi kaplayan scrotum derisinde görülebilir.
Psoroptik uyuz koyunlarda kuyruk başı ve sırt bölgesinde görülür. Koyunlarda emzirme sırasında kuzulara da bulaşır.
Demodex uyuzu (demodicosis) özellikle keçilerin göz kapaklarına yerleşir.
Bir bilgi daha; bilim insanlarının çalışmalarında uyuzlu hayvanların kan analizlerinde hep çinko (Zn) eksikliği olduğu belirlenmiş.
Her konuda olduğu gibi uyuz hastalığında da biyogüvenlik önlemlerine dikkat etmek gerekir. Amaç daima “hasta etmemek” olmalıdır.
Dışarıdan hayvan alındığında hemen sürüye katmayalım. Önce bir ilaçlama yapalım. Nakliye kamyonlarında da ilaçlama yapmak ve sonra hayvanları sevk etmek şarttır.
Ayrıca barınakların ilaçlanması ihmal edilmemeli, ahır ve ağılların duvarları sıvanıp, badana edilmelidir. Uyuz etkenleri barınakların içine, özellikle duvarlardaki yarıklara, girintilere yumurta bırakabilirler.
Çevre ilaçlaması, kesinlikle ihmal edilmeden yapılmalıdır. Permethrin (sentetik pyretroid) ile ilaçlamalar başarılı olur. Yoğun sorun yaşanan yerlerde 2 hafta sonra tekrar bir uygulama önerilmektedir. Uyuz hastalığının tedavisi vardır. Tedavide çoğunlukla Macrocyclic Lacton (M.L) grubu ilaçlar kullanılır.
Bu gruptan İvermektin, Doramectin, Moxidectin ve Eprinomectin etken maddeli ilaçlar uyuz etkenleri üzerinde tesirlidirler.
Uyuz ile ilgili örnek tedavi seçenekleri şöyledir;
- İvermectin veya benzeri etken maddeli enjeksiyonluk ilaçlar 3 gün arayla 3 kez yapılır. 1 hafta boşluktan sonra aynı tedavi tekrar edilir.
- Moxidectin etken maddeli ilaçlar 10 gün arayla 2 enjeksiyon olarak yapılır.
- Amitraz etken maddeli ilaçlar 1 hafta arayla uyuzlu bölgeye sürterek veya fırçalayarak banyo yapılır.
- Şiddetli vakalarda 1. ve 3. madde birlikte (Kombine). (Hem lokal, hem genel uygulama)
- Diazinon etken maddeli ilaç ile banyo veya bölgesel tedavi (Diğer tedavilerden sonuç alınamayan şiddetli vakalarda). Dikkat: Diazinon tehlikeli bir etken maddedir. Tüm uygulamaların veteriner hekim kontrolünde olması gerekir. Her bir madde ayrı bir seçenektir.
Uyuz tedavisinde gecikmeden, hızlı davranılmalıdır.
Tedavi geciktiği sürece hastalığın hızla yayıldığı unutulmamalıdır.
