Çiftlik hayvanlarında koronavirus, bugünlerde Coronavirus (Coronaviridae) çok konuşuluyor. Coronavirus ailesi çok büyük, çok geniş bir aile. Evcil hayvanlarda, yaban hayvanlarında, kuşlarda ve diğer kanatlılarda hastalıklara sebep oluyor.
Coronavirusun Tarihçesi
Coronaviridae (Coronavirus) ailesinin altında daha küçük aileler var. Onlar da kendi aralarında daha küçük ailelere ayrılıyor. Dünya’da ilk kez kanatlılarda, 1930’lu yıllarda saptanmış. İnsanlarda 30 yıl sonra 1960’lı yıllarda ilk kez Coronavirus teşhis edilmiş.
Bilim insanlarından oluşan bir komite (ICTV) viruslara ve virusların oluşturduğu hastalıklara isim veriyor. Bu uluslararası komite virusları ve hastalıkları isimlendirirken virusun genetik yapısına, dağılımına, bulaşma şekline, şiddetine göre isim buluyor. Coronavirus ilk kez ismini ‘’taç’’ anlamına gelen Corona (crown) kelimesinden almış.
İlk kez insanlardaki Coronavirus’a Human Coronavirus (insan koronavirusu) adı verilmiş. Sonraki yıllarda çıkan salgınlardan birine SARS (şiddetli, akut solunum yolu sendromu) adı verildi. Diğeri bölgesel olarak ilişkilendirildi ve MERS (Orta Doğu Solunum Yolu Sendromu) olarak adlandırıldı.
Son olarak çıkan salgında, 11 Şubat 2020 tarihi itibariyle virusa SARS COV-2, hastalığa ise COVİD-19 isimleri verildi.
Çiftlik Hayvanlarında Koronavirus
Çiftlik hayvanlarında koronavirus enfeksiyonları çiftlik hayvanlarının da sorunu olarak karşımıza çıkıyor. Solunum ve sindirim yolunda hastalıklara yol açıyor. Bazen de başka etkenlerle birlikte olup, problemin içinde yer alıyor ya da hastalığın şiddetini artırıyor.
Koronavirusların oluşturduğu hastalıklarda çoğunlukla suşlar farklı oluyor. Örneğin; buzağılarda ilk 1 ay içinde ortaya çıkan ishallerde Koronavirus’un da sorumlu olduğu vakalar var. Ergin sığırların kış ishalinde (Kış Dizanterisi) Beta Koronavirus 1 sorumlu. Fakat buzağı ishallerindeki suş Mebus suşu olarak bilinen BCVL9 suşu, ergin sığırlarda ise BCV – NVSL (Nebraska suşu), BCV, 66H, BC94 suşları rol oynuyor.
Buzağılar için aşı var. Mebus suşu ile hazırlanmış. Ama ergin sığırların kış dizanterisi için henüz aşı çalışmaları devam ediyor. Yani ergin sığırlarla buzağıların ishalinde farklı suşlar söz konusu.
Buzağılarda kusmaya yol açan mide yangısında (Abomasitis) sorumlulardan biri yine Coronavirus.
Çiftlik hayvanlarında koronavirus sadece sindirim yolunda değil, solunum yolunda da hastalıklara yol açıyor. Buzağıların ve ergin sığırların öksürüklerinde, başka etkenlerin yanı sıra, Koronaviruslar da işin içine giriyorlar. Buzağı ve danalarda özellikle nakliye, kalabalık, sıkışık barınaklar gibi stres faktörlerinin yol açtığı solunum yolu enfeksiyonlarında, başka virus ailelerinin yanı sıra Betacoronavirus 1 ailesinden de Coronavirus suşları yer alıyor. Coronavirus (BoCv) çoğunlukla Mannheimia haemolytica ile işbirliği yapıyor. Koyun-keçi öksürüklerinde de aynı şekilde işbirliği söz konusu.
Coronavirus solunum yolu enfeksiyonlarında burun akıntılarıyla etrafa saçılıyor ve bakteriyel enfeksiyonlara karşı hayvanların vücutlarını dispoze (yatkın) hale getiriyor. Yol Vurgunu adı verilen hastalığın sebepleri arasında PI3, BRSV, IBR gibi virüslere eşlik ediyor. Sonra da Pasteurella, Mannheimia ve diğer bakterilerin akciğerlere girmesine yol açıyor.
Coronaviruslar sindirim sisteminde de başka etkenlerle işbirliği yapıyorlar. Buzağı ishallerinde çoğunlukla Cryptosporidiosis (Kripto) ve Eimeria (Koksidiyoz) etkenleriyle birlikte hastalık oluşturuyorlar. Aynı işbirliği kuzu, oğlak ishallerinde de söz konusu. Yani, Koronavirus bilim insanlarının deyimiyle ‘’Co-enfeksiyon’’ tarzında, çok etkenli hastalıkların içinde de rol oynayan bir aile.
İnsanlarda SARS COV2 tarafından oluşturulan COVİD-19 ile yeni tanıştık. Fakat Coronavirus ailesi hayvanlarda ve insanlarda çeşitli suşlar ile yıllardan beri hastalıklara yol açmaya devam ediyor.
