Ayırıcı tanı, bazı belirtiler birkaç hastalıkta aynı olabilir. O zaman diğer belirtilere göz atmak gerekir. Doğru teşhis (tanı) için diğer belirtileri gözden geçirmenin bile yeterli olmadığı durumlarda ise laboratuvar analizlerine başvurmak şart olur.
Birbirine benzeyen belirtilerle karşımıza çıkan hastalıkların kesin tanısını yapabilmek için sarf edilen gayretlere “ayırıcı tanı” adını veriyoruz.
Çoğunlukla gerek duyulan ayırıcı tanıya yabancı literatürde “differential diagnosis” deniyor.
Ayırıcı tanıyı sık rastlanan bir sorun ile açıklayalım. Gözde bulutlanma.
Gözde bulutlanma belirtisiyle karşımıza çıkan 2 hastalık üzerinden bir örnekle konuyu açıklamaya çalışalım. Enfeksiyöz Bovin Keratokonjunktivitis (İnfectious Bovine keratoconjunctivitis) yani “pembe göz” hastalığında gözde bulutlanma (opazite) oluşur. Gözde bulutlanmanın görüldüğü bir başka hastalık ise koriza gangrenosa bovum kısaca “koriza” denilen virüs etkenli bir hastalıktır. Sığırların gangrenli nezlesi ya da malign kataral fever olarak da bilinen bu hastalık yetiştiriciler arasında” koyun hastalığı” olarak anılmaktadır.
Korizada da gözde bulutlanma (opazite) meydana gelir. Her iki hastalıkta da gözde bulutlanma olduğu halde hastalıkların etkenleri, morbidite (hastalığa yakalanma) ve mortalite (ölüm) oranları, prognoz, bulaşma ve yayılma şekilleri çok farklıdır. Her iki hastalık arasında sadece gözdeki bulutlanma birbirine benzese de diğer belirtiler göz önüne alındığında hiç karıştırılacak bir durum yoktur. Enfeksiyöz keratokonjunktivitis (pembe göz) hastalığında etken veya etkenler bakterilerdir. Etken Moraxella bovis ya da Moraxella bovoculi’dir. Bazen mikoplazmaların da karıştığı vakalar olabilir. Etkeni yayan yazın sineklerdir. Ayrıca toz da yayılmaya yardımcı olur. Gözyaşı akıntısının sinekler ya da toz ile yayılması sonucunda diğer ineklere bulaşır. Bulaşma hızlıdır. Sürüye aniden yayılabilir. Diğer bir deyimle morbidite oranı yüksektir. Buna karşın mortalite oranı gayet düşüktür. Bakteriyel bir enfeksiyon olduğu için tedavi şansı vardır. Geç kalınmayan vakalarda prognoz (hastalığın akıbeti) iyidir.
Gelelim koriza’ya; etken herpesvirüs ailesinden macavirüs genusundan bir virüstür. Koyunlarda bulunan bu virüs koyunları hasta etmez. Koyunlar vasıtasıyla sığırlara bulaşır. Koriza sığırdan sığıra doğrudan bulaşmaz. Sığırlar arasında tek tük görülür. Salgın halini almaz. Gözde bulutlanma görülmesi sadece belirtilerden biridir. Hayvanın burnundan gangrenli parçalar gelir. Hatta bu parçalar burun deliğini tıkayacak kadar çok olabilir. Ağızda ülserler oluşur. Gözdeki opazitenin yanı sıra irinli bir gözyaşı akıntısı da ortaya çıkar. Burundan ve gözden, her ikisinden, irin geldiği gözlenir. Hastalığın sinirsel formunda ise titreme, koordinasyon bozukluğu, kasılmalar, nöbetler ve şaşılık görülür. Bölgesel lenf bezleri şişer. Korizanın prognozu (akıbeti) kötüdür. Hayvan ölür. Kronikleşen nadir olgularda hayvan ölmezse kör kalır. Etken virüs olduğu için tedavisi yoktur. Semptomatik tedavi girişimleri başarıyla sonuçlanmaz. Korizanın aşısı ve tedavisi yoktur. Fakat pembe göz hastalığının tedavisi vardır. Ülkemizde hazır aşıları olmamakla birlikte özaşı (otojen aşı,otovaksin) yapılabilir.
Bu bilgiler ışığında; adı geçen hastalıkların koruyucu hekimlikleri de farklıdır. Pembe göz hastalığında belirtiler güneş ışığında daha da artar. Gözü güneşten koruyarak ve antibiyotik tedavileri yaparak hastalıktan sığırları kurtarmak mümkündür. Korizada ise sığırları koyunlardan uzak tutmak koruyucu hekimliğin ilk şartıdır. Örnekte görüldüğü gibi; sadece bir tek belirti ile karar verilemez. Diğer belirtiler ve hastalığın seyri de mutlaka izlenmelidir.
Örnekler çoğaltılabilir.
Bazı belirtiler birçok hastalıkta ortaktır. Görülür görülmez teşhis konulabilecek ve hastalığı işaret eden belirtiler de olabilir. Fakat böyle hastalıklar çok nadirdir. Görüldüğünde derhal tanı koyabileceğimiz belirtilere “patognomik (patognomonik) semptom” diyoruz.
Çoğunlukla diğer belirtilerle birlikte ele alınmadıkça bir tek semptom bizi tanıya götürmez. Hatta diğer belirtilerin incelenmesinin yetmediği ve laboratuvar analizlerinde de gerek duyulduğu vakalar ortaya çıkabilir.
Sonuç olarak; her vakada “diferansiyel diagnoza” (ayırıcı tanı) ihtiyaç olacaktır.
Sadece tek bir belirti ile teşhis (tanı) konulması tedavinin başarısızlığı ile sonuçlanır. Ayrıca; prognoz için doğru bilgi veremeyiz. Örneğin tedavisi olan bir hastalık, yukardaki örnekte görüldüğü gibi, tedavisi olmayan bir hastalık ile karıştırılabilir.
