Antibiyotiksiz üretimde bağırsak sağlığının önemi, kanatlı hayvan üreticileri, antibiyotik büyütme faktörüsüz (ABF) yetiştirilen sürülerin sayısını artırdıkça birçok zorluk yaşanmaktadır. Bağırsak sağlığını destekleyen mükemmel yönetim uygulamaları ve doğal yem katkıları, yetiştiricilerin yapacağı kimi değişiklikler yönetmelerine ve sürülerin korunmasına yardımcı olacaktır.
Tüketici ve resmi yetkililerin görüşleri son yıllarda geliştikçe kanatlı üreticileri antibiyotikler olmadan yetiştirilen sürülerin sayısını artırmaya yöneltmektedir. Kimi ülke ABF ’lerinin kullanımını yasaklamışken, henüz yasaklanmayan pek çok ülkede antibiyotikten arınmış ürünlere olan talebin artışı gözlenmektedir. Üreticilerin antibiyotiksiz programları uygularken karşılaştıkları ilk sorun; nekrotik enteritisi (NE) önlemeye çalışarak bağırsak sağlığını korumaktır. Dünyadaki en yaygın ve mali açıdan perişan eden kanatlı hastalıklarından biri olan NE yemde ilaç kullanılmadığında % 50’ye kadar varan ölüm riski söz konusudur.
Eldeki Kısıtlı Seçenekler
Standart antibiyotik içermeyen programlar; ABF, terapötik antibiyotikler ve ionoforlar da dahil olmak üzere çeşitli antibakteriyel ajanlar kullanımını yasaklanmıştır. ABF’ler sürünün performansı ve üniformetisini artırmak, bakteriyel enfeksiyonları, subklinik olguları azaltmak ve sürü sağlığını iyileştirmek amacıyla düşük dozda (tedavi dozunun altında) yemle sürekli olarak verilir. Bilindiği gibi terapötik antibiyotikler, önerilen dozlarda kullanıldığında ve mikroorganizma dirençli olmadığı sürece bakteriyel hastalıkları tedavi etmek amacıyla uygulanırlar. Klinik salgınların tedavisi hastalığın süresini kısaltır ve bakterilerin yayılmasını azaltarak mortaliteyi düşürmüş olur. Son olarak, iyoforlar, NE in iyi bilinen bir predispoze faktörü olan coccidiosisin önlenmesi amacıyla kullanılan antibiyotiklerdir.
Değişiklik Yapma
Bu seçenekleri antibiyotiksiz programlarında kullanmama sürü üniformitesi ve hastalık insidansı, özellikle NE ve diğer bakteriyel patojenler ile ilgili olarak üreticiler haklı endişeler duymaktadırlar. Diğer yandan, antibiyotikle tedavi edilen sürülerin programdan çıkarılması gerektiğinden kanatlıları tedavi etmekten ve antibiyotiksiz statüsünden ödün vermekten çekinerek sürü sağlığı, refahı konularında olumsuzluk yaşanabilir ve hastalıktan ötürü artan mortaliteye neden olabilir. Clostridium perfringens üremesi, yönetim uygulamaları, beslenme sorunları, coccidiosis ve mikotoksin kontaminasyonu gibi antibiyotiksiz üretime geçişte bir kaç faktör belirgin bir etkiye sahip olabilir (Şekil 1).
Sevk ve İdare Pratikleri
Dikkate alınması gereken en büyük husus çevresel bakteri yüküdür. Sağlıksız damızlık, yetersiz kuluçka ve yumurta sağlık önlemleri, kümes boş kalma süresinin kısaltılması, stok yoğunluğunun artırılması, atıkların yönetimi ve servis personeli, ziyaretçiler ve araç trafiği yoluyla kontaminasyon gibi bazı faktörlerin bakteriyel tehditler riskini arttırdığı bilinmektedir.
Beslenme Faktörleri
Yem, broilerlerde NE insidansını güçlü bir şekilde etkileyen önemli bir risk faktörü oluşturmaktadır. Et ve kemik veya balık unu gibi hayvansal proteinlerinden bir kısmı bağırsağın üst kesiminde sindirilemez ve absorbe edilemez.
Bunun karşılık, bağırsağın alt bölümünde protein atışı olur ve bağırsak mikrobiyoflorası için bir besi yeri görevi görür. Protein fermantasyonu amin ve amonyak gibi olumsuz yan ürünler üretir, bağırsak pH’sını arttırır ve patojen bakterilerin çoğalmasını teşvik eder.
Coccidiosis Kontrolü
Coccidial enfeksiyon; ya doğal hastalık salgını ya da canlı coccidiosis aşılaması yoluyla subklinikal coccidial enfeksiyon bağırsak epiteline zarar verebilir. Bunun takiben plazma proteinlerinin bağırsak lumenine sızması (C. perfringens’in çoğalması için kullanabileceği zengin bir besin substratıdır) ve toksin üretimi hayvanın performansını düşürerek NE e yatkın hale getirebilir.
İonophore’ları yasaklanması, coccidiosis mücadelesi kimyasal coccidiostatlar veya canlı cocidiosis aşamalarına veya ikisi arasında bir rotasyona şeklinde yürütülmektedir. Ne yazık ki, birçok coccidiostatta direnç gelişebilmektedir. İonophore’ların aksine, coccidiostatların antibiyotik özelliği bulunmamaktadır.
Mikotokin Kontaminayonu
Mikotoksinler (kanatlı diyetlerinin birçok bileşeninde yaygın bulunan küflerin üretiği toksik fungal metabolitler) doğrudan bağırsak bütünlüğünü bozabilirler. Böylece besin ögelerinin emilim ve sindiriminin azalmasına ve bağırsak bariyerinin geçirgenliğinin artmasına neden olur.
Yem tüketiminde azalma ve bağırsak bütünlüğünün bozulması plazma proteinin lumene sızması ile protein yoğunluğunun artmasına ve C. perfringens çoğalması için bir substrat sağlanmış olur. Mikotoksinler ayrıca bağışıklığı olumsuz etkiler ve enterik enfeksiyonlara güçlü bir tetikleyicidir.
Bağırsak Sağlığını Koruma
Antibiyotiksiz üretimde bağırsak sağlığını koruma da biyogüvenlik yönetimi uygulamaları, kanatlıların C. perfringens’in kolaylıkla tetikleneceği koşullara maruz kalmasını sınırlandırmaya yardımcı olacaktır. Kuluçkahanede bakteri kontaminasyonunu önlemek için damızlık sağlığı ve doğru kuluçka ve yumurta hijyeni yöntemleri izlenmeli ve sürdürülmelidir. Dönemler arası makul süre, bakteri popülasyonlarının giderek minimize olması ve sürüden sürü bakterilerin taşınması önlenmiş olur. Uygun altlık kondiyonu ve ideal sürü yoğunluğu da bakteriyel tehdit riskini hafifletmeye yardımcı olacaktır. Altlığın ıslanmasını kontrol altına alarak coccidial oocistlerin yayılması azaltılmış olacaktır. Personel sağlık uygulamaları, ziyaretçiler ve araç trafiği ile ilgili etkili biyogüvenlik önlemlerinin oluşturulması ve sürdürülmesi, dış kaynaklardan gelen bulaşmaların önlenmesinde gerekli değil zorunludur.
Kuluçkadan çıkar çıkmaz, civcivin bağırsaklarının gelişimi için en kritik bir süredir. Bu dönemde meydana gelen değişiklikler, tamamen uygun mikrobial kolonizasyona bağlıdır. Civcivler, kümesde ki potansiyel patojen bakteriler ve mantarlara maruz kalmadan, sindirim sisteminin gelişimine ve enterik enfeksiyonlara karşı korunmaya yardımcı olmak için, kuluçkahanede probiyotikler yararlı bakterilerin sindirim sistemini kolonize olmalarında ideal bir fırsat sağlar. Bakteriyel üremeyi ve aktivitesini azaltmak için çözüm; önemli besin kaynağı olan proteinlere erişimi sınırlamaktır.Örneğin kimi yetiştirici tamamen bitkisel diyete geçerler. Amaç besin öğelerin sindirilebilirliğinin artırılması, böylece mikrobiyota yerine hayvan tarafından emilmesini ve yararlanılmasını sağlanmaya çalışılır. Bazı fitojenik yem katkıları, endojen sindirim enzimi aktivitesini artırabilir, böylelikle mikrobiyota yararlanmadan kanatlı protein ve diğer besin öğelerini parçalayabilir ve emebilir. Ekzojen proteolitik enzimlerin kullanılması, proteinin parçalanmasına yardımcı olabilecek başka bir yöntemdir.
Probiyotikler ve fitojenik yem katkıları, coccidiostatlar veya coccidiosis aşıları olsun yada olmasın, coccidial enfeksiyonun etkilerini hafifletmeye yardımcı olabilir. Bunların hayvanın oocyst saçmasını, bağırsak lezyonlarının ciddiyetini ve performans üzerindeki olumsuz etkileri azalttığı çalışmaları bulunmaktadır. Bunlar umut vadeden bir “antikooksidial” olabilirler. Mikotoksinler kümes hayvancılığı için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Mikotoksinlerin sayısız zararlı etkileri göz önüne alındığında, bağırsak bütünlüğünü korumak için uygun mikotoksin mücadele programı önemlidir.
Antibiyotiksiz Üretimde Bağırsak Sağlığının Önemi Sonuç
Üreticilerin antibiyotiksiz yetiştirmeye geçerken karşılaştıkları başlıca zorluklar bağırsak sağlığına, coccidiosis ve NE in önlenmesine dayanmaktadır. Bir antibiyotiksiz yetiştirme programına geçmek paradigma değişikliği gerektirir. Çünkü, Antibiyotik yerini alabilecek tek bir çözüm bulunmamaktadır. Başarılı olmak için çok sayıda ayarlama yapılması gerekiyor ve güçlü bir bağırsak sağlığı programının önemli bir bileşen olmasına ihtiyaç vardır.
Antibiyotiksiz Üretimde Bağırsak Sağlığının Önemi
(*): thepoultrysite.com/poultrynews/36783/the-importance-of-gut-health-in-antibioticfree-p, (Özetlenerek çeviri).