Anne Tavşanların Bakımı
Anaç tavşanların bakımı iyi bir damızlık sürü doğurganlık, süt verimi, annelik davranışları, büyüme hızı, yaşama gücü gibi temel faktörler dikkate alınarak seçilmelidir. Daha sonra da tavşanlara genetik kapasitelerini fenotipe yansıtabilmelerini sağlayacak çevresel koşullar uygulanmalıdır. İşletmede sağlıklı bir kayıt sistemi kurularak damızlıkların performansları takip edilmelidir.
Tavşanların bakımı yukarıdaki özelliklerden yalnızca süt üretimi direkt olarak belirlenemez. Bu özellik için yavruların 21 nci gündeki ağırlıkları ve yuvayı ilk terk eden yavruların terk ediş zamanı dikkate alınarak bir indeks oluşturulabilir. İri genotiplerde yavrular yuvayı 21 günden önce terk eder. Çünkü çok açtırlar ve anne sütü yetmez. Bu durum dişinin süt üretiminin kötü olduğunu gösterir.
Damızlık dişiler normal olarak bireysel kafeslerde tutulur. Çiftleşme önceden kontrollü ve erkeğin kafesinde olmalıdır. Çünkü erkek başka yere götürülürse yeni çevresine dişiden daha çok ilgi gösterir. Bazen dişi östrusta olmasına rağmen özellikle erkek genç ve deneyimsizse çiftleşme zorlaşır. Böyle durumlarda dişi bir elle tutulurken diğer elle kuyruk kaldırılır. Erkek kapadığı zaman dişi eğer östrusta ise lordosis gösterir. Dişinin anöstrusta olduğu tahmin edilirse dişi ikinci bir erkekle denenebilir. Çünkü reaksiyonu erkeklere göre değişebilir. Yeterli erkek varsa 1 eleman 1 saatte 40 dişiyi çiftleştirebilir. 10-12 dişi için 1 erkek hesaplanmalıdır.
Damızlık tavşanlarda üreme kapasitesi çevre koşulları ile çok etkilenir. Gündüz uzunluğu 12-14 saatin altına düştüğü zaman yapay ışıklandırma uygulanması gerekir. Bakıcı bu konuya özen göstermelidir. Ayrıca karanlık fazda aniden ışık yakma uygulamalarından kaçınmalıdır. Aksi halde hayvanlar sıçrayarak bellerini kırabilir. Damızlık hayvanların bakımında önem verilmesi gereken bir başka faktör çevre sıcaklığıdır. Her ne kadar tavşanlar 5-30 C arası sıcaklıkları tolere edebilme yeteneğinde ise de, optimum sıcaklık 15-20 C arasında değişir. Özellikle doğum döneminde aşırı sıcak ortamlar olumsuz sonuçlara neden olabilir.
Hayvan barınaklarında havalandırma düzeyi son derece önemlidir. Rutin temizliğin sürdürülmesi koşuluyla ortamdaki toplam havanın saatte 8-10 defa değiştirilmesi yeterli olabilir. Hava akımı oluşturmaktan kaçınmalıdır. Tavşan barınaklarında nisbi nem % 50-60 olmalıdır. Özellikle çiftleşme ve maternal davranışlarda olumsuz etkiler oluşturduğu için damızlık odalarında gürültünün önlenmesi önem taşımaktadır.
Kafesler düzenli aralıklarla temizlenmeli ve sterilize edilmelidir. Kafes altındaki tepsiler her gün, şişeler 2-3 günde bir kez temizlenebilir. Yeni doğum yapmış hayvanların kafesinde temizlik işlemi biraz daha seyrek yapılmalı ve annenin rahatsız edilmemesine özen gösterilmelidir.
İşaretleme
Kalıcı metotlar, kulağa küpe takma, çentik açma, döğme yapma ya da renkli kodlamalardır. Farklı ırklara uygun değişik büyüklüklerde bacak halkaları da kullanılabilir.
Ele alma
Hayvanlar ele alınırken dikkatli olmalı, onların güvensizlik duygusunu önlemelidir. Yavrular bel bölgesinden bir tarafta baş parmak, diğer parmaklar karşı tarafta olarak derisinden sıkılarak kaldırılır. Daha büyük hayvanları tutup kaldırmak için kulaklar omuzlar arasındaki deri kıvrımlarıyla birlikte sıkılarak tutulurken sağrının altından sol el hayvanın ağırlığına destek verilir.
Enjeksiyon ya da diğer uygulamalar için tavşanlar kaygan olmayan plastik ya da keçe gibi bir yere yerleştirilmelidir. Biri tek eliyle çalışırken, hayvan özel bir kutu içinde hapsedilerek tutulabilmelidir.
Cinsiyet Ayrımı
Tavşanda cinsiyet ayrımı doğumda bile kolaydır. Dış genital organlara hafif bir basınç uygulandığı zaman rudimenter penis veya vulva dışarı çıkar ve farklılık görülür.
Taşıma
Cinsel olgunluğu ulaşmamış tavşanlar ambalaj kutularında, erginler özel yapılmış, ışık ve suya dayanıklı taşıma kutularında taşınabilir. Hayvanın büyüklüğüne bağlı olarak kutu boyutları 30-35 cm yükseklik, 20-30 cm genişlik ve 35-45 cm uzunluk şeklinde olmalıdır. Havalandırma kapak ve yanlardan olmalı, direkt hava akımı mukavva ile önlenmelidir.
Yavru Tavşanların Bakımı
Yavru tavşanların bakımı 10 günlük yaşa kadar süte tamamen bağımlıdır. 15 nci gün civarında 5 kadar katı yem yiyebilir. Katı yem ve cecotrophy 20 nci günde başlar.
Yavrular süt kesim çağına kadar anneleriyle tutulurlar. Eğer üretim programı zorlamıyorsa 7-8 hafta süt emmelerine izin verilmelidir. Yavrular hareket yeteneği kazanıp gözleri de açıldıktan sonra yuvadan çıkarak annelerinin yemlerinden yemeğe başlarlar. Bu aşamada kafes içine kuru ot, tane yemler eklenerek ve gerekirse (yavruların büyüme hızları dikkate alınarak) inek sütü ile desteklemeler yapılabilir. Yavrular süt kesiminde cinsiyetlere göre ayrılıp büyütme kafeslerine aktarılmalıdır. Daha sonra hem temizlik kuralları, hem de optimum çevre koşulları dikkatle uygulanmalıdır. e Yavrulara çağlarına uygun besin değerine sahip pelet yemler ve iyi kalite kuru ot verilmelidir.
Günlük kontroller da özellikle havalandırma, sıcaklık gibi iç koşullar, hayvanların davranışları ve hayvanların dışkıları incelenmeli, hayvanların yem yeme ve su içme düzeyleri de dikkate alınmalıdır. Düzenli kayıtların tutulması, her hangi bir normal dışı bulgunun hemen değerlendirilmesi zorunludur.
Anaç ve Yavru Tavşanların Bakımı Yazısında Yararlanılan Kaynaklar
- Adams C.E (1989): The Laboratory Rabbit Ch 26, in UFAW Handbook on the Care and Management of Laboratory Animals. Ed by Poole TB. and Robinson R. Longman Groups UK Limited, England.
- Anonymous (1985): Guide for the Care and Use of Laboratory Animals National Institutes of Health Publication, No: 86-23,
- Clifford DH (1984): Preanesthesia, Anesthesia, Analgesia and Euthanasia Ch 18, in Laboratory Animal Medicine, Academyc Press Inc.
- Ewer T.K (1982): Practical Animal Husbandry WrightScientechnica. .
- Gardner M.V (1947): The Blood Picture of Normal Laboratory Animals. A Review. J. The Franklin Institute 243(3):251-258.
- Green J (1990):
- Anaesthesia and Analgesia Ch 14, in Laboratory Animals-An Introduction for New E’xperimenters. Ed by Tuffery A.A. John Wıley and Sons Ltd. Great Britain.
- Hafez E.S.E (1970): Rabbits Ch 16, in Reproduction and Breeding Techniques for Laboratory Animals, Ed by Hafez E.S.E, Lea and Febiger, Philadelphia.
- Hull D, Hull J, Vinter J (1986): The Preferred Environmental Temperature of Newborn Rabbits Biol. Neonate 50:323-330
- Kuru M (1987): Omurgalı Hayvanlar Atatürk Üniv. Basımevi, Erzurum.
- Kraus A.L, Weisbroth S.H, Flatt R.E, Brewer N (1984): Biology and Diseases of Mice Ch.8*, in Laboratory Animal Medicine, Academyc Press Inc.
- McNitt J.|, Lukefahr 8.0 (1993): Breed and Environmental Effects on Postweaning Growth of Rabbits J. Animal Sci. 71(8): 1996-2005.
- Rafai P, Papp Z (1984): Temperature Requirement of Does for Optimal Performance Arch. Exper. Vet. Med. Leipzig 38 : 450-457.
- Reinhardt V (1997): Comfortable Quarters for Laboratory Animals. Anımal Welfare Institute, Washington
- Sawin P.B (1950): The Rabbit Ch 6 in The Care and Breeding of Laboratory Animals, Ed by Farris E.J, John Wiley and Sons Inc, NewYork.
- Scobie-Trumper P (1990): Animal Handling and Manipulations. Ch 9, in Laboratory Animals-An Introduction for New Experimenters. Ed by Tuffery A.A. John Wiley and Sons Ltd. Great Britain.
- Zutphen F.M. van, Baumans V, Beynen A.C (1993): Principles of Laboratory Animal Science. Elsevier Science Publishers,B.V. Netherlands.
- Laboratuvar Hayvanları Bilimi, Prof.Dr. Öznur Poyraz, 2000, Kardelen Ofset, 289-292.