Virüslerin bulaşma yolları, virusların konakçısından çeşitli yollarla duyarlı konaklara taşınmasına bulaşma denir.
- Vertikal Bulaşma, enfeksiyon etkenlerinin ebeveynlerden yavruya çeşitli yollarla aktarılmasıdır ve 2 şekilde meydana gelir.
- Herediter Bulaşma, Retroviruslarda görülür ve virus embriyoya taşınır.
- Kongenital Bulaşma; eşey hücreleri ya da plasenta aracılığı ile meydana gelir. Ayrıca etken uterus mukozasından fötusa ulaşır ve genellikle yavru atımı ile sonuçlanır.
- Horizontal (Lateral) Bulaşma; hasta bireyin tüm vücut akıntıları ile saçılan etken, duyarlı hayvanı direk olarak enfekte eder. Dışkı ile bulaşık yem ve suların alınması sindirim yolu ile bulaşmaya neden olur. Solunum yoluyla dışarı çıkan etkenler aerosol bulaşmaya neden olurlar. Genital sisteme yerleşen viruslar ise çiftleşme ile bulaşırlar. Bazı hastalıklarda deride oluşan lezyonlar da bulaşmaya neden olurlar. İndirekt bulaşmada viruslar canlı veya cansız aracılar yoluyla taşınmaktadır.
- Hekimlik uygulamaları sırasında yapılan hatalara bağlı olarak meydana gelen bulaşma şekline iatrojenik bulaşma denir. Cansız aracılar da önemli bulaşma kaynağıdırlar. Sinek, kene gibi artropodlar mekanik ve biyolojik vektör olarak virusları nakleden canlı aracılardır.
Virüslerin Organizmaya Girişi
Doğum öncesi dönemde eşey hücrelerinin enfeksiyonu döllenme ile zigotun enfeksiyonuna neden olur. Yavrunun anne karnında enfekte olması anomalili doğmasına ya da taşıyıcı olarak doğmasına neden olabilmektedir. Yavru doğum kanalından geçerken etkene maruz kalabilir. Doğum sırasında kullanılan kontamine operasyon ekipmanları iatrojenik bulaşmaya neden olabilir. Yaşam süresince solunum, sindirim, ürogenital kanal yolu, deri yolu, konjuktiva yoluyla etkenlerin vücuda girişi mümkün olmaktadır.
Virusların Organizma İçinde Yayılması
- Konağa giriş bölgesinde üreme göstererek diğer doku ve organlara yayılmayan enfeksiyonlara lokal enfeksiyon denir.
- Sistemik enfeksiyon ise virusun belirli bölgede üremesini sınırlandırmayıp diğer organ ve sistemlere yayılıp çoğaldığı enfeksiyonlardır.
- İnkubasyon dönemi çok kısa olan ve klinik bulguların görülmediği ya da çok az saptanabildiği enfeksiyonlara perakut enfeksiyon denir.
- Klinik belirtilerin gözlendiği 7-10 gün süren enfeksiyonlara da akut enfeksiyon denir.
- Persiste enfeksiyonlar, inkubasyon döneminin ve klinik belirtilerin ortaya çıkma süresinin uzun olduğu, virusun vücuttan elimine edilemediği, yaşam boyu devam eden enfeksiyonlardır. Viruslar vücuda girdikten sonra kan yoluyla, sinirler yoluyla ve hücreler arası yayılım göstermektedirler.
Hedef Dokulara Lokalizasyon
Virusun çoğalabilmek için belirli organ ve dokulardaki hücreleri seçmesine doku-organ tropizmi denir. Virusun hücreye tutunup çoğalmasını başlatabilmesi için, hedef hücrede reseptörlerinin bağlanabileceği antireseptörlerin bulunması gerekir.
Hastalık Belirtilerinin Oluşması
Hastalığın şiddeti virüsün hücre kültürlerinde oluşturduğu sitopatolojik etkinin derecesi ile orantılı değildir. Bazı enfeksiyonlarda klinik bulgu gözlenmeden etkilenmiş olan organ ve dokularda hasar meydana gelebilmektedir.
Virüslerde Bulaşma ve Hastalık Oluşum Süreci
Direkt Doku Hasarı: Bazı virusların hücrelerde meydana getirdiği sitopatolojik bozukluklar ve yıkımlayıcı etkileri bu yönde klinik bulguların ortaya çıkmasına neden olur. Sindirim sistemini etkileyen viral enfeksiyonlarda barsak villuslarının yapı ve fonksiyonlarında oluşan bozukluklara bağlı olarak sıvılar barsak lümeninde birikerek hayvanda ishale neden olmaktadır. Solunum sistemini etkileyen viral enfeksiyonlarda viruslar üst solunum yoluyla alınır ve buradaki epitel hücrelerde çoğalarak alt solunum sistemine doğru ilerler solunum güçlüğü görülür.
Dokularda Hasar Olmadan Meydana Gelen Fizyolojik Değişiklikler: Bazı viral enfeksiyonlarda etkilenen dokularda belirgin hasar oluşmadan hücrelerde fonksiyon bozukluğu oluşur ve klinik bulgular şekillenir.
Dokularda Oluşan Hasar Sonucu Meydana Gelen Sekonder Enfeksiyonlar: Viruslar, diğer mikroorganizmaların çoğalıp enfeksiyon oluşturması için uygun ortam oluşturabilirler.
Virüslerin Vücut Dışına Saçılımı
Viral enfeksiyonların devamlılıkları çeşitli yollarla saçılarak duyarlı konakçıları enfekte etmesiyle olur. Solunum sistemi enfeksiyonlarında virus gözyaşı, burun akıntısı ve öksürük ile damlacık enfeksiyonu yoluyla saçılmaktadır. Sistemik enfeksiyonların çoğunda solunum yoluyla saçılma mümkündür. Viruslar sindirim sisteminden dışkı ve kusma yoluyla atılmaktadır. Genital sistem enfeksiyonlarında virus sperma, vaginal akıntılar yoluyla saçılır. Bazı sistemik enfeksiyonlarda virus idrar ve süt ile saçılmaktadır. Derinin salgıları ve döküntülerle de viruslar saçılabilirler. Sinek, kene gibi artropodlar, kan nakli, iatrojenik bulaşmadan sorumlu ekipmanlar aracılığıyla kan yoluyla da viral etkenler saçılmaktadırlar.
Virüslerin Organizmadan Elimine Edilmesi
Virusların organizmadan elimine edilebilmesi için çoğalarak belirli bir düzeye ulaşması ve aktif bir immun yanıt oluşması gerekir. Bazı durumlarda virusun patogenezine bağlı olarak kronik, latent, yavaş persiste enfeksiyonlar oluşur ve virus vücuttan elimine edilemez. Makrofajlar enfeksiyon başladıktan sonra etken duyarlı hücreye ulaşmadan yıkımlamakla görevlidir. Ayrıca hücresel immun yanıtta görevli hücreler NK hücreleri (doğal katil hücreler) ve sitotoksik T lenfositleridir. Viral enfeksiyonlarda enfekte hücrelerden salınan interferon ise enfekte olmamış hücrelerde antiviral protein sentezini sağlamaktadır. Böylece viral proteinlerin sentezlenmesi engellenir. Humoral bağışıklıktan sorumlu antikorlar organizmayı enfeksiyonlara karşı korur ve enfeksiyonun yayılmasını engeller. Virus partiküllerine bağlanarak virusun hücreye tutunmasına, hücreye girişine ve çoğalmasına engel olurlar. Aşılama yoluyla oluşan antikor yanıt viral enfeksiyonlardan korunmada çok önemlidir. Maternal antikorlar da yeni doğanların enfeksiyonlardan korunmasını sağlamaktadır.