Zeki Rıza Sporel kimdir diye bir soru sorsam benim gibi belli bir yaşın üstündekiler belki tanır, onlar da sadece futbolcu olduğunu söylerler. Belki de benim gibi tarihe meraklı olan birkaç kişi Fenerbahçe’nin ve Türk Milli Takımı’nın unutulmaz kaptanı ve golcüsü Zeki Rıza Sporel’in bir Veteriner Hekimi olduğunu bilebilir. Evet Fenerbahçe Futbol Takımının Başkanlığını da yapmış olan bu efsane isim İstanbul Veteriner Yüksek Okulunu bitirmiş ve hayata subay olarak başlamış bir Veteriner Hekimi’dir. Soyadı bizzat Ulu Önder Atatürk tarafından verilen Sporel ünlü futbolcular, Türk Milli Takımının ilk kaptanı Hasan Kamil ve Arif’in de kardeşidir. Bu yazımda, mesleğimiz dışında yaptığı çalışmalarla Türkiye ve Dünya çapında ün kazanan meslek büyüklerimizden Zeki Rıza Sporel’in ilginç hayat hikayesinden kesitler sunmaya ve böylece fanatik Fenerbahçeli genç Veteriner Hekimlerine de kendisini tanıtmaya çalışacağım.
Veteriner Hekimi Zeki Rıza Sporel 28 Şubat 1898’de İstanbul’da Kadıköy’de dünyaya gelmiştir. Her çocuk gibi semt sahalarından sonra önce Fenerbahçe Genç Takımına, 1915-1916 sezonunda da 17 yaşında A Takımı kadrosuna girmiştir. Zeki Rıza Sporel Fenerbahçe Futbol Takımında, 1915-1934 yılları arasında 15 yılı kaptanlık olmak üzere 19 yıl santrofor olarak top koşturmuş ve bu süre içerisinde oynadığı 352 maçta 470 gol atarak Fenerbahçe Takımında en çok gol atan futbolcu unvanını almıştır. Ayrıca Sporel, Galatasaray’a attığı toplam 33 gol , Galatasaray ve Beşiktaş’a bir maçta attığı dörder gol ve 12 Şubat 1931’de Anadolu Liginde bir maçta attığı 8 golle futbol tarihinde unutulmaz bir rekor kırmıştır. Efsane futbolcu ayrıca 1965 yılında Cumhuriyet Gazetesinin düzenlediği bir yarışmada 42 yılın en iyi 11’i arasına santrofor olarak seçilmeyi de başarmıştır. İşin ilginç yanı 1921 yılında Fenerbahçe’de futbol oynarken Galatasaray’ın bir yurt dışı turnesinde bu takımın formasını giymiş ve Bremen, F.C. Köln gibi Alman takımlarına karşı futbol oynamıştır. Futbol yaşamına 1934 yılında Avusturya’nın F.C.Wien takımına 35 metreden attığı golle son veren efsane futbolcu, futbolu bıraktıktan sonra yönetiminde 23 yıl Genel Kaptan olarak çalıştığı Fenerbahçe Spor Kulübüne 1955-1958 yılları arasında 3 yıl da Başkanlık yapmıştır.
Zeki Rıza Sporel’in ilk milli maçı aynı zamanda Türkiye’nin de ilk milli müsabakası olan 26 Ekim 1923 tarihindeki 2-2 lik Türkiye-Romanya maçıdır. Bu maçta her iki golü de Sporel atmış ve bu sayede Türkiye’nin milli maçlarda ilk golünü atan futbolcusu unvanını da elde etmiştir. 19 Haziran 1924’de Helsinki’de oynanan ve Türkiye’nin 4-2 kazandığı Finlandiya maçında dört golü de atan Sporel, Hakan Şükür ve Oktay Derelioğlu ile rekoru paylaşmaktadır. Sporel on kez kaptanlık yaptığı Milli Takımında 1923-1932 yılları arasında 9 yıl futbol oynamış, oynadığı toplam 16 maçta 15 gol atmıştır. Bu skorla 36 yıl süreyle Milli Takımın gol krallığını elinde bulundurmuştur.
Aynı zamanda usta bir tenisçi de olan Veteriner Hekim Zeki Rıza Sporel 1934 yılında futbolu bıraktıktan sonra Tenis Milli Takımına seçilmiş ve ikinci dalda da giydiği milli forması ile katıldığı Balkan Tenis Turnuvasında ikinciliğini elde etmiştir. Sporel 1945-1947 yılları arasında Su Sporları Federasyonu Başkanlığında bulunmuş ve Celal Bayar ile birlikte Moda Deniz Kulübünü kurmuştur. Ayrıca İstanbul Futbol Ajanlığı görevi de yapmıştır.
Zeki Rıza Sporel futbolu bırakmadan önce İngiliz Vilol ailesinin kızı ile evlenir ve bu sayede o dönemin Demokrat Parti Başkanı Celal Bayar ile tanışır. Bu tanışıklık sonucu 1946 yılında yapılan ilk çok partili seçimlere Demokrat Parti’den İstanbul adayı olarak katılmış ve seçimi kazanarak Milletvekili olmuştur. Ankara’ya mazbatasını almak üzere gittiğinde Seçim Tutanaklarını İnceleme Komisyonuna verilen bir dilekçe ile Milletvekili seçilmesine itiraz edildiğini öğrenir. İhbar dilekçesini veren bir emekli Yüzbaşı, Veteriner Üsteğmen olarak orduda görev yapan Zeki Rıza Sporel’e milli mücadele başlayınca Asker Alma Dairesi tarafından Kuvayı Milliyeye katılması hususunda davet yapıldığını, ancak Sporel’in fiziki durumunun müsait olmadığı, kendisinin hasta olduğu, hasta olan kardeşinin bakımını üstlendiği gibi gerekçelerle davete icabet etmediğini, buna rağmen bir yandan işgalci İngiliz subaylarının oluşturduğu takımlarla maç yaparken bir yandan da dönemin Başbakanı Damat Ferit Paşa’nın Kuvvay-ı Milliyeye karşı oluşturduğu Kuvvay-ı İnzibatiye Teşkilatına katıldığını ileri sürmektedir.
Meclis Komisyonu bu ihbarı değerli bularak Sporel’in askerlikten çıkarılması hususunda karar alır ve raporunu Meclis Genel Kuruluna yollar. Meclis Genel Kurulunda Sporel lehine söz alan Refik Koraltan (ileride Demokrat Partinin Meclis Başkanı olacaktır) Sporel’in bir Veteriner Subayı olarak o yıllarda Miralay Esat Bey başkanlığında, Anadolu’ya milli mücadeleye katılmak üzere gidecek subaylara yardım amacıyla kurulan grubun M-sıfır kod adlı bir üyesi olduğunu ve yaptığı bu işin daha önemli olması nedeniyle Anadolu’ya gitmeyi uygun bulmadığını belirtmiştir. Ancak Sporel’in aleyhinde söz alan Milletvekilleri böyle bir grubun içerisinde yer aldığına dair belge bulunmaması nedeniyle Sporel’in askerlikten çıkarılmasını önermişlerdir. Meclis Genel Kurulunda yapılan oylama sonucunda kaderin cilvesine bakın ki, Fenerbahçe Futbol Takımı’nın kurucusu ve günümüzde Fenerbahçe Stadyumu’na adı verilen Şükrü Saraçoğlu’nun da karşı oylarıyla Fenerbahçe’de uzun yıllar kaptan pazubentiyle top koşturan Zeki Rıza Sporel önce askerlikten daha sonra da kamu hizmeti yapamayacağı için Milletvekilliğinden uzaklaştırılmıştır. Ancak yılmadan politikaya devam eden Veteriner Hekim Zeki Rıza Sporel 1950 ve 1954 seçimlerinde Rize ve İstanbul’dan Milletvekili seçilmeyi başarmıştır.
Değerli meslek büyüğümüz 3 Kasım 1969 da İstanbul’da vefat etmiştir.