Topal İnek. Topallık süt sığırcılığı işletmelerinin en büyük dertlerinden biridir. İneklerin sürüden zorunlu çıkarılması sebeplerinin başında gelir. Topallık tek başına bir problem değil, aslında bir sonuçtur.
İneklerde topallık çoğunlukla bacaklardan değil, ayaklardan kaynaklanan bir problem olarak görülür. Yürüyüşten anlaşılacağı gibi, sürü içerisinden ineğin belini kamburlaştırması ile kendini belli eder. Topallık en çok ayakların dış tırnağından kaynaklanır. Taban ülseri, beyaz çizgi ayrılması veya tabanda kanamalar tarzında görülen lezyonlar mikroorganzimaların da etkisiyle daha şiddetli boyutlara ulaşır.
Topallığın çok faktörlü bir hastalık olduğu bilinir. Başlıca sebepleri besleme hataları, çevresel problemler, genetik, konfor ile ilgili eksiklikler olarak sayılabilir. Besleme hatalarının en başında işkembe asidozu gelir. Ayrıca çinko, biotin, sülfürlü aminoasitlerin eksikliği topallık sebebi olarak karşımıza çıkabilir.
Topallığa zemin hazırlayan en önemli hata; işkembe asidozudur. Bu konuya küflü yemleri de ekleyebiliriz. Doğum sonrası görülen problemlerin tümü, süt humması, ketosis, mastitis, metritis (rahim yangısı) ileride topallığa yol açabilir.
Topallık “laminitis” adı verdiğimiz tırnağın içindeki canlı dokunun yangısıyla başlar. Buna ise genellikle işkembeden ve kalın bağırsaktan gelen toksinler neden olmaktadır. Ani ve hızlı nişasta sindirimi, kaba yemin kalitesiz olması, karma yemde etkin selülozun noksanlığı işkembe pH değerinin düşmesine, geviş getirmenin azalmasına ya da durmasına yol açar. Normalde 6,1-6,2 olması gereken işkembe pH değeri 5,6 nın altına düşerse ve normalde günlük 400-600 dakika olması gereken geviş getirme süresi 180 dakikanın altına düşerse inek büyük bir problemle karşı karşıyadır.
Topal İnek, bilindiği gibi işkembedeki sindirimi mikroorganizmalar gerçekleştirir. Asit ortam bazı mikroorganizmaların çoğalmasına, buna karşılık bazı mikroorganizmaların ise azalmasına sebep olur. Örneğin; nişastayı sindiren bakteriler adeta bir üreme patlaması ile her 13 dakikada bir iki katına çıkacak şekilde çoğalırlar ve asidite giderek artar. Bu arada ölen bazı gram negatif bakterilerin toksinleri işkembe içinde birikerek kana karışırlar. Problem işkembede kalmaz. Asit ortam bağırsak hareketleriyle kalın bağırsağın son bölümlerine kadar gider. Kalın bağırsağın son bölümünde asiditeyi önleyecek tükürük salgısı da olmadığından asit ortamın bağırsak duvarına verdiği zarar ile toksinler hızla kana karışır. LPS (Lipopolisakkaritler) adını verdiğimiz toksinler ile histamin kana karışarak diğer organlara, özellikle de karaciğer ve ayaklara gider.
Ayakların şişmesi ile esneyemeyen tırnak içerisinde adeta ayakkabının ayağı sıkması biçiminde bir topallık başlar. Tırnak dokusunu oluşturan hücreler çalışamaz hale gelir. Bu arada biz kalın bağırsağın son bölümünde oluşan asit ortam sebebiyle dışkıyı sümüksü, cıvık, köpüklü ve kabarcıklı bir halde görürüz. Bu durum görüldüğünde takip eden problem mutlaka topallıktır.
Giderek ayakta şişlik, kızarıklık, sıcaklık ve ağrı gibi yangısal belirtiler artar ve topallık şiddetli bir hale gelir. Toprakta bulunan Fusobacterium necrophorum adlı mikroorganizmanın bulaşmasıyla ayaktaki sorunlar daha da büyür. Halledilemeyen problemler ineğin kasaplık olmasına kadar gider.
Topal İnek Önlemler
Topallığın önlenmesi için yapıcı sebeplerin önlenmesi gerekir. Örneğin; basış hataları boğa seçiminde FLC (Ayak Bacak Puanı) yüksek boğaların tercih edilmesiyle, sonraki nesillerde giderilebilir.
Yılda en az iki kez tırnak bakımı yapılması şarttır. Yürüme yollarının ve barınak zemininin, inek konforuna uygun olmasına özen gösterilmelidir. En önemlisi ise; yem formülündeki ve yemlerdeki hataların önlenmesidir.
Rasyonun yani yem formülünün kağıt üzerinde doğru olması yetmez. Yemin karıştırılması, verilmesi, yemlik mesafesi, ineklerin yem seçmesi, sıcaklık stresi, yemdeki selülozun etkin olmaması, barınağın kalabalık olması, taneli yemlerin ince öğütülmesi gibi hataların ortaya çıkarabileceği konular gözden geçirilmelidir.
İneklerin topallaması son yıllarda, verim azalmasının, sürüden zorunlu çıkarma sebebi olmasının yanısıra “hayvan refahı” yönü ile de ele alınmakta ve büyük önem kazanmaktadır.
Topal ineklerin arkasındaki gerçek sebeplerin ortaya çıkarılması ve çözülmesi çiftliğin kazançlı bir hale gelmesini sağlayacaktır. Çünkü, topal inekler çiftlikte yapılan hatalarla ilgili olarak bize çok şey anlatırlar.