Tekrarlayan ateş hastalığı artropodların insana bulaştırdığı borelyaların yaptığı, akut, periyodik ateş nöbetleri ile seyreden bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastalığın epidemiyolojik nedenlere bağlı olarak iki şekli bulunmaktadır: epidemik tekrarlayan ateş (bitlerle) ve endemik tekrarlayan ateş (kenelerle).
Relapsing Fever’ın Etiyolojisi
Epidemik tekrarlayan ateşin (hummanın) etkeni Borrelia recurrentis‘tir. Endemik dönek ateşin en sık görülen etkeni Borrelia duttonii‘dır, daha ender olarak Borrelia persica, Borrelia harmsii, Borrelia venezuelensis, Borrelia mazzotti, Borrelia hispanica da etken olarak saptanır. Borrelia türleri birbirlerinden morfolojik olarak ayırt edilemezler; tümü hareketli, gram-negatif, spiral bakterilerdir (spiroketler).
Etkenler konak vücudunda antijenik değişiklik göstererek konağın immun yanıtına karşı kendilerini korurlar. Tek bir borrelia yaklaşık 30 antijen varyantı oluşturabilir; her varyantta belirli bir “variable major protein” (Vmp) bulunup bu da iki sınıftan oluşur: “variable large proteins” (Vips, yaklaşık 36 kDa) ve “variable small proteins” (Vsps, yaklaşık 20 kDa). Spiroketeminin her aşamasında ayrı bir spiroket serotipi rol oynar; bir sonraki nöbette bir öncekinden tamamen farklı bir serotip söz konusudur.
Bulunduğu Canlılar ve Coğrafya Bölgeleri
Tekrarlayan ateş hastalığı tüm dünyada görülür. Epidemik bit dönek ateşi, hemolenfinde B. recurrentis bulunan vücut ve baş bitleri ile bulaştırılır. Memeli kaynağı bilinmemektedir. Savaş ve yokluk nedeniyle bir arada yaşan kişiler özellikle tehlikededir. Günümüzde Etiyopya, Sudan, Somali, Çad, Bolivya ve Peru’da enfeksiyon odakları bulunmaktadır.
Borrelia duttonii veya akraba diğer borrelia türlerinin yaptığı kene dönek ateşi ise endemik olup özellikle Orta-, Doğu ve Güney-Afrika’da görülmektedir. Etken, enfekte kenelerden transovaiyal olarak bir sonraki jenerasyona geçer. Etkenin diğer kaynakları; kemiriciler (fareler, sıçanlar, hamster, gelincik, yer sincabı) ve kırsal bölgelerde insana yakın, yardımcı hayvanlardır (at, sığır, domuz). Endemik bölgelerde kamp kuran ve trekking yapan turistler özellikle tehlikededir. Endemik dönek ateşin görülmesi mevsime bağlı değildir.
Tekrarlayan Ateş Hastalığında Bulaşma
İnsanda B. recurrentis enfeksiyonu salt pire sokması ile değil, ayrıca pirelerin ezilme ve yaralanma sonucu etkeni içeren hemolenfin açığa çıkması veya etken içeren bit dışkısının vücuda sürtünmesi sonucu da oluşur. Borrelialar aktif olarak deriden geçebilirler.
Borrelia duttonii insana hızlı kan emen (15-90 dakikada) kenelerin (Ornithodoros türleri) etkeni içeren tükürük veya koksal sıvısından böcek kan emerken bulaşır.
Tekrarlayan ateşin insandan insana direkt olarak bulaşması enderdir.
Hastalık Tablosu
Epidemik tekrarlayan ateş hastalığı, endemik dönek ateşe göre, genellikle daha ağır seyreder. İki-on iki günlük (çoğu kez 5-8 günlük) bir kuluçka devrinden sonra hastalık prodromal belirtiler göstermeden ani olarak ateş (39-41 0C) ve üşüme-titreme ile başlar. Spiroketemi sırasında etken yoğunluğu bir ml kanda 105‘ten (bit dönek ateşi) 108‘e (kene dönek ateşi) kadar varabilir. Ateş, hastalığın epidemik şeklinde 5-7 gün, endemik şeklinde ise 3-4 günde normale düşer. Ateşsiz aralar birkaç gün veya daha uzun sürebilip bu dönemde hasta kendini subjektif olarak iyi hisseder. Sonra tekrar arka arkaya ateşli ve ateşsiz periyotlar birbirini izler, ancak ateşli periyotlar gittikçe daha kısalır ve şiddeti azalır. Ateşli periyotlarda şiddetli baş ağrısı ve ekstremite ağrıları, iştahsızlık, baş dönmesi, bulantı ve kusma ile kendini gösteren karın yakınmaları vardır. Nabız ateş ile birlikte hızlanır. Olguların çoğunda hastalığın 2. gününden sonra dalak büyümesi ve karaciğerde hafif bir büyüme saptanır. Konjunktivalar kızarık veya sarımsı renktedir. Hemorajik diyatez işareti olarak burun kanaması ve deride peteşi ve ekimozlar görülür.
Komplikasyon olarak; bronşit, bronkopnömoni, ritim bozukluğu ile seyreden kalp kası iltihabı, sarılıklı hepatit, artrit, nefrit, iridosiklit ve nöropatiler (kafa çiftlerinde fonksiyon bozukluğu, hemipleji, koma) gelişebilir. Dönek ateşli gebeler düşük yapabilirler. Hastalık komplikasyonsuz ve başka bir ek enfeksiyon gelişmeden seyrederse, çok sayıda ataktan sonra ateş kendiliğinden kaybolur. Prognoz genellikle iyidir. Tedavi edilmeyen olgularda ölüm oranı, çoğu kez beyin kanaması ve karaciğer yetmezliğine bağlı olarak, %50’nin üzerindedir.
Tekrarlayan ateş hastalığı geçirilmesi kısa süreli bir bağışıklık sağlar. Bu bağışıklık ancak aynı kaynaklı Borrelia kökenlerine bağlıdır.
Tekrarlayan Ateş Hastalığında Tanı Nasıl Yapılır?
Klinik ön tanı, hastada ateş yükselirken alınan kan örneğinin mikroskopik incelemesinde Borelaların görülmesi ile doğrulanır. Etken ıslak preparatta (faz kontrast veya karanlık alan mikroskobunda) kan hücreleri arasında hızlı, yılanımsı hareketi ile ve alkol ile fikse edilmiş, akridin oranj (floresans mikroskopi) veya May-Grünwald-Giemsa ile boyanmış kan yaymalarında ya da “kalın damla” preparatında saptanabilir.
Etken BSK II-Besiyeri (Sigma) kullanılarak izole edilebilir: Mikroaerofil ortamda 30-35 0C’de en az 4-6 hafta inkübasyon ve karanlık alan mikroskobunda her hafta kontrol. PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) deneyi ile de etken saptanabilir.
Ksenodiagnoz (“bit deneyi”) ancak özel laboratuvarlarda yapılmaktadır. İmmunfloresans deneyi veya ELİSA gibi serolojik deneyler de tanıda kullanılabilirse de tam kabul görmemişlerdir.
Hastalığın hummalı dönemlerinde kan tablosunda lökosit sayısı 15.000-30.000/mm3‘dür; hastalığın sonuna doğru hafif veya orta derecede bir anemi görülür. Eritrosit sedimentasyon hızı artmıştır.
Ayırıcı Tanı
Dönek ateş hastalığında klinik belirtiler açısından, tifo, lekeli humma, Wolhyn humması, leptospiroz, bruselloz, pappataci humması, hepatit, sarı humma, Kala-Azar ve sıtmadan ayırt edilmelidir.
Tekrarlayan Ateş Hastalığında Tedavi
Sağaltım için mutlaka Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Bit tekrarlayan ateşi bir kez ağızdan 500 mg tetrasiklin veya 500 mg eritromisin verilerek tedavi edilir. Kene dönek hummasında ise ağızdan 4×500 mg tetrasiklin veya 2×100 mg doksisiklin ya da 4×500 mg eritromisin 10 gün süreyle verilir. Merkez sinir sistemi belirtisi gösteren hastalara i.v. seftriakson 2 g/gün en az 14 gün süreyle verilmelidir. Herxheimer reaksiyonunun sık görülmesi nedeniyle tedaviye hastanede başlanmalıdır. Bit dönek hummasında hastanın bitlerden arındırılması ihmal edilmemelidir.
Korunma
Korunmada en önemli olan, bit ve kenelerle temasa gelmeden önce savaş yapmaktır. Endemik bölgelerde ev ve giysi hijyeni ihmal edilmemesi gereken önlemler arasındadır.
Kaynaklar
- Barbour, A.G., B.I. Restrepo: Antigenic variation in vector-borne pathogens. emerg. İnfect. Dis. 6, 449-457, 2000.
- Cadavid, D., A.G. Barbour: Neuroborreliosis during relapsing fever: Review of the clinical manifestations, pathology, and treatment of infections of humans and experimental animals. Clin. Infect. Dis. 26, 151-164, 1998.
- Dworkın, M.S., D.E. Anderson JR., T.G. Schwan et al.: Tıck-borne retapsing fever in the northwestern Ünited States and southwestern Canada. Clin. Infect. Dis. 26, 122-131, 1998.
- Jongeny, V.H.W.H., J. van Roosmalen, J. Tiems et al.: Tick-borne relapsing fever and pregnancy outcome in rural Tanzania. Acta Obstet. Gynecol. Scand. 76, 834-838, 1997.
- Schwan, T.G., J. Plesman: Vector interactions. and molecular adaptations of Lyme disease and relapsing fever spirochetes associated with transmission by ticks. Emerg. Infect. Dis 8, 115-121, 2002.
- Zoonosen Von Tier zu Mensch Übertragbare Infektionskrankheiten, H. Krauss, 2004, Zoonozlar Hayvandan İnsana Bulaşabilen İnfeksiyon Hastalıkları, Çeviri editörü Prof. Dr. Özdem Anğ, Nobel Tıp Kitabevleri, 224-227, 2011,