Tavuk tifosu, başta tavuk olmak üzere evcil kanatlıların perakut, akut, subakut ve kronik seyirli, bulaşıcı, öldürücü bakteriyel kaynaklı bir hastalığıdır.
Tavuk Tifosu Etiyolojisi ve Epizootolojisi
Tavuk Tifosu ‘nun etkeni Salmonella gallinarum ‘dur. Salmonella gallinarum gram negatif (-), hareketsiz, sporsuz, kapsülsüz ve asido rezistans olmayan çomakcıklar halinde bulunan bir bakteri türüdür. Salmonella pullorum ‘a büyük bir benzerlik göstermektedir. Özellikle katı besi yerlerinde 18-24 saat içinde gözle görülebilecek büyüklükte yuvarlak konveks, kenarları düzgün, kendine özgü bir kokuya sahip koloniler meydana getirmektedir. Sıvı besi yerlerinde de aynı süre içinde homojen ve fazla miktarda bir üreme göstermektedir. S. gallinarum arabinoz, dekstroz, galaktoz, mannitol, mannoz, ramnoz, ksiloz, fruktoz, maltoz, dulsitol ve isodulsitol ‘u gaz oluşturmaksızın fermente eder.
Antibiyotik ve dezenfektanlara karşı değişik tarzda duyarlılık göstermektedir. Oda derecesinde 228 gün, dışkıda 10 gün, karaciğerde 7 derecede 15 gün, kümeslerde 5-6 ay canlı kalabilmektedir.
Epizootolojisi; Tavuk tifosu ‘na kahverengi ırktan hayvanlar fazlaca duyarlıdır. Tavuk ve hindiler diğer evcil kanatlı hayvanlara oranla Tavuk Tifosu hastalığına daha fazla yakalanırlar. Septisemik perakut olgularda ölümler %80 ‘ne ulaşmaktadır. Enfeksiyonun çıkışında, bulaşmasında ve yayılmasında rol oynayan faktörler olarak; mikropla bulaşık su, yem, kan, et ve kemik unları, gıda maddeleri, enfekte yumurtalar, portörler, kronik hastalar, yem depolarına girebilen yabani kuşlar, kümese muayene edilmeden ve kontrolsüz konulan yeni hayvanlar, infekte yumurtadan yapılan aşılar kümes malzemesi, bakıcılar, kuluçka artığı, yumurtaların pişirilmeden yedirilmesi, ölmüş hayvanların bilinçsiz şekilde etrafa atılması, yem çuvalları ve diğer stres faktörleri oldukça önemlidir.
Kümeslerin pis, bakımsız, hijyen koşullarına uygun olmaması, hayvanlara iyi bakım ve beslenmenin uygulanmaması da enfeksiyonun çıkış ve yayılmasında önemli etkenlerdir.
Hayvanlar salmonella gallinorum ‘u genellikle sindirim sisteminde alarak infekte olurlar. S. gallinorum yumurta ve gaitadan dışarı atılır.
Mikropla bulaşık embriyoların büyük kısmı vertikal bulaşma kuluçka makinesinde iken ölürler. Bazı civcivler de yumurta kabuğunu kıramayarak kabuk altı ölümlerin meydana gelmesine sebep olur.
Klinik Semptomlar
Tavuk tifosu hastalığının inkubasyon süresi, Salmonella gallinarum virulensine, konakçı hayvanların duyarlılığına, çevresel ve diğer faktörlere bağlı olarak değişmektedir.
Enfeksiyon çok çabuk seyrettiği durumlarda ölümler %50 ye çıkabilir, hayvanlarda önemli bir klinik belirtiye rastlanamaz ve ölü olarak bulunurlar. akut ve subakut olgularda iştahsızlık, durgunluk, fazla susama, ibik ve sakallarda morarma, tüylerin kabarması, düşkünlük, sarımsı-yeşil bir ishal ve sıkça soluma belli başlı klinik belirtiler arasındadır.
Hindi ve ördeklerde de klinik ve otopsi tablosu tavuklardakine benzer. Histopatolojik bakıda, karaciğer yaygın parenkimatöz hepatitis, ileri derecede yağlanma ve parenkimada küçük lenfosit infiltrasyonlarına rastlanır.
Teşhis
Tavuk tifosu teşhisinde 2 yöntemle yapılır.
- Klinik ve otopsi bulgularla teşhis. Enfeksiyonda, hayvanlarda rastlanılan klinik ve otopsi bulguları ile kesin teşhis konamaz. Bunlar ancak teşhise yardımcı olurlar ve sonuçlar,mikrobiyolojik muayenelerle birleştirilerek değerlendirilir.
Tavuk tifosu, klinik ve otopsi bulguları bakımından pullorum, pastörellozis, stafilokokkozis, kolibasillozis ve bazen de Newcastle hastalıkları ile benzerlik gösterebilir. Bunlardan kesin ayrılabilmesi için laboratuvar muayeneleri gereksinim vardır.
2. Laboratuvar Muayeneleri: Teşhis için yeni ölmüş ya da hasta hayvanlardan kan alınıp gönderilir. Yalnız sonuçların doğru çıkması için hasta olan kanatlılara herhangi bir antibiyotik ya da kemoterapötik bir ilaç kullanılmamış olması şarttır.
Laboratuvar muayenelerinde kullanılan başlıca metodlar;
- Bakteriyoskopi
- Kültür
- Serotojik testler (Vena cutanea ulnaris ‘den alınan kanla)
- Hayvan Deneyi
- Bakteriyofaj deneyi
Sağaltım
Sağaltım için mutlaka Veteriner Hekim ‘inize başvurun. Burada yazılan tedaviler bilgi amaçlıdır. Burada verilen bilgilerle tedavi edilmeye çalışılan hastanın oluşabilecek olumsuz tüm sonuçlar için hiçbir sorumlukluk kabul edilmez.
Yine kabaca Tavuk Tifosu tedavisinde yemlere sulfoquinoxline, furazolidone katılaralak verilir.
Antibiyotiklerden klortetrasiklin, oksitetrasiklin, neomisin kullanılır.
Hasta olmayanlara Furoxon verilebilir.
Tavuk Tifosu Hastalığından Korunma
Tavuk tifosu hastalığına yakanılmaması için genel ve özel korunma önlemleri bulunmakla beraber bunlara tam olarak uyulması çok önem önemlidir. Hastalıklar belirli aralıklarla pullorum testine tabi tutulmalı ve bu konuda pullorum yönetmenliğine tam olarak uyulmalıdır.
Hayvanları korumada 9R suşundan yapılmış canlı aşıların koruma güçleri %25-30 kadardır. Ayrıca iki kez uygulanması gerekmektedir. Acil durumlarda aşı uygulanabilir. Bu aşı 2-3 ay bağışıklık veren bir aşıdır. Bundan dolayı yılda en az 4 kez uygulanması gerekmektedir.