Tank Sütünde Somatik Hücre Sayımı Neden Yapılmalıdır? Süt içindeki somatik hücre veya toplam bakteri sayısı belirli bir değerin üzerine çıktığında, o sütü üreten yetiştiricilere kaliteli süt üretimini teşvik etmek amacıyla, sütü işleyen kurumlar tarafından uygulanan parasal yaptırımlar vardır. Bu sistemde önerilen standartlarda süt üretemeyen yetiştiricilere süt alıcı kurumlar, ürettikleri sütün kalitesine göre parasal cezalar vermektedir. Süt kalitesinin en önemli standartlarından birisi süt somatik hücre sayısıdır. Bu nedenle işletmelerde ayda bir tank sütü somatik hücre sayısı ölçülmelidir. Çünkü somatik hücre sayısı birçok konuda yol göstericidir.
Tank Sütünde Somatik Hücre Sayımı Neden Önemlidir?
Sürü düzeyinde somatik hücre sayısının izlenmesi için uzun zaman toplanan (son 3 ayın ortalaması) somatik hücre sayısı verilerine ihtiyaç vardır. Çünkü sürü mastitis prevalansındaki artış, tank sütü somatik hücre sayısına yansır. Fakat tank sütü somatik hücre sayısının uzun süre yüksek olması için sürüdeki ineklerde mastitis prevalansı uzun süre yüksek seyretmelidir. Sürü somatik hücre sayısı verileri birçok amaç için kullanılmaktadır.
Bu amaçlar;
- Sürüde subklinik mastitis prevalansını izlemek (özellikle bulaşıcı mikroorganizmaların neden olduğu)
- İneklerde bireysel enfeksiyonun süresi ve şiddetini değerlendirmek
- Mastitise yol açan patojenlerin bulaşıcı veya çevresel mikroorganizma olup olmadığı araştırmak
- Doğum öncesi ve sonrası meme sağlığı yönetimi yönetimi hakkında alınacak önlemleri belirlemek,
- Problemli inekleri saptamaktır.
Bunların yanısıra somatik hücre sayımı, çiğ süt kalitesi ve çiftliklerde üretilen sütün hangi hijyenik koşullarda üretildiği ve pastörize sütün saklama süresi hakkında bilgi verir.
Tank Sütünde Somatik Hücre Sayımı, süt kalitesi için en sık başvurulan referans değerdir. Avrupa Ülkeleri ve Amerika Birleşik Devletlerinde çiftlik sahiplerine süt alıcıları tarafından periyodik olarak sürü tank sütü somatik hücre ve bakteri sayısı sonuçları verilir. Bu sonuçlara bakarak işletme sahipleri ürettikleri sütün kalitesi hakkında bilgi sahibi olur ve daha kaliteli süt üretmek için neler yapmaları gerektiğine karar verir.
Günümüz koşullarında yetiştiriciler ürettikleri sütlerine alıcı bulabilmek ve süt satışından kar edebilmek için yüksek kaliteli süt üretmek zorundadır.
Hedef; somatik hücre sayısı 200.000 hücre/ml’nin altında süt üretmek olmalıdır.
Tank Sütünde Somatik Hücre Sayımı bakarak % süt verim kaybı, enfekte meme ve subklinik mastitis oranı hakkında bilgi edilinebilir. Aşağıda tabloda sürü tank sütü somatik hücre sayısı ile süt verimi kaybı, enfekte meme lobu ve subklinik mastitis oranı arasındaki ilişki gösterilmiştir.
| Somatik Hücre Sayısı
(hücre/ml) |
Enfekte
Meme Lobu Oranı |
Süt Üretim Kaybı % | Subklinik
Mastitis % |
| <200.000 | %6 | – | Hemen he-
men hiç |
| 200-
500.000 |
%16 | 6-9 | Birkaç olgu |
| 500-
1.000.000 |
%32 | 10-18 | Yaygın |
| >1.000.000 | %48 | 19-29 | Epidemik |
Tablo. Sürü tank sütü somatik hücre sayısı ile süt üretim kaybı ve mastitis prevalansı arasındaki ilişki
Tank Sütünde Somatik Hücre Sayımı 400.000 hücre/ml’den yüksek olması, sürüde problem olduğunun göstergesidir. Bu durumda sürü içindeki inekler somatik hücre sayısı yönünden bireysel olarak değerlendirilmeli, sorunlu inekler belirlenerek gerekli tedavi yapılmalıdır. Şu noktayı önemle vurgulayacak olursak, tank sütü somatik hücre sayısı sonuçları, sürüde mastitisin önemli problem olup olmadığına karar vermeye yardımcı olur. Oysa problemin gerçek kaynağının ortaya konulması için bireysel somatik hücre sayısı verilerine ihtiyaç vardır.
Sürü tank sütü somatik hücre sayısını etkileyen en önemli faktör, sürüdeki subklinik mastitis düzeyidir. Sürüde subklinik mastitisli inek sayısı arttıkça, sürü ortalama somatik hücre sayısı da artacaktır.
Sürü ortalama somatik hücre sayısı sorunun hangi grup patojene bağlı olduğu konusunda sınırlı da olsa bir bilgi vermektedir. Somatik hücre sayısı düşük sürülerde, çevresel streptokoklar ve E. coli’ye bağlı mastitislere daha sık rastlanmaktadır. Somatik hücre sayısı 700.000 hücre/ml’nin üzerindeki sürülerde görülen klinik mastitislerin sebebi ise genellikle, S. aureus ve S. agalactia’dır.
Bulaşıcı veya çevresel etkenlere bağlı mastitisler, bazı özellikleri bakımından birbirinden farklılık göstermektedir.
Farklılıklar şunlardır;
- Bulaşıcı patojenler çoğunlukla uzun süreli subklinik mastitise neden olur.
- Çevresel mikroorganizmalar genellikle kısa süreli ve klinik mastitise yol açar. Süt anormal görünümdedir.
- Çevresel mikroorganizmalar süt somatik hücre sayısında pek artışa yol açmaz, SHS’de artış olur ise kısa sürelidir.
- Bulaşıcı patojenlere bağlı mastitislerde süt SHS uzun süre yüksek seyreder.
- Çevresel mikroorganizmalar sıklıkla kuru dönemde mastitislere yol açar.
- Bulaşıcı etkenler laktasyon ortasından sonuna doğru mastitislere neden olur.
Sürü meme sağlığı hakkında fikir sahibi olmak için, sürü tank sütü örneğinde somatik hücre ölçümü yapılmalıdır. Şayet tank sütü somatik hücre sayısı 200.000 hücre/ml’nin üzerinde ise o sürüde kesinlikle mastitisli inek veya inekler bulunmaktadır.
Küçük bir sürüde, tek bir inekte bile mastitis şekillenmesi, sürü tank sütü somatik hücre sayısını yükseltir. Oysa büyük sürülerde, 1 veya 2 inekten alınan mastitisli süt, tank sütü somatik hücre sayısında belirgin bir artışa neden olmaz.
Tank Sütünde Somatik Hücre Sayımı yüksek sürülerde gerekli önlemler alındıktan sonra arka arkaya yapılan 2-3 ölçümde, somatik hücre sayısının düşmesi sorunun çözüldüğüne işarettir.
Sürü somatik hücre sayılarını alınan önlemler veya tedaviden sonra değerlendirmek için ya somatik hücre sayısı 200.000 hücre/ml’nin üzerindeki ineklerden bireysel somatik hücre sayımı yapılır ya da bu ineklere CMT uygulanarak, sonuç hakkında bir yorumda bulunulur.
Çevresel patojenlerden kaynaklanan mastitisler, bulaşıcı patojenlerden kaynaklanan mastitislere göre genelde daha kısa sürelidir. Mastitise yol açan primer patojenin çevresel bakteriler olduğu durumda, sürüde yeni enfeksiyon oranını azaltacak etkin koruma önlemlerinin alınması ile tank sütü somatik hücre sayısı hızlı bir şekilde düşer. Oysa bulaşıcı etkenlere yönelik oluşturulan kontrol programlarının uygulamaya koyulmasından sonra ise tank sütü somatik hücre sayısı kademeli bir düşüş gösterir.
Sürü tank sütü somatik hücre sayısını düşürmek için en etkili yöntem bulaşıcı patojenlerle enfekte olan kronik mastitisli ineklerin sürüden uzaklaştırılmasıdır.
Bulaşıcı mastitisleri önlemeye yönelik mastitis kontrol programları; yeni enfeksiyonları önlemekten ziyade, enfekte olan inekleri sürüden uzaklaştırmaya odaklıdır. İşletmeler için meme sağlığı açısından hedef; sürüdeki ineklerin %85’inin somatik hücre sayısı 200.000 hücre/ml veya daha düşük ve her ay yeni şekillenecek subklinik mastitis oranı %5’ten daha az olmasıdır.
| Mastitis İndeksi | Hedef | Dikkat | Acil Dikkat |
| Tank sütü SHS/ml | <200.000 | 200.000–
500.000 |
>500.000 |
| Tank sütü bakteri sayısı/ml | <10.000 | 10.000–
25.000 |
>25.000 |
| SHS lineer skoru
4’ten büyük inek oranı |
<%15 | %15-25 | >%25 |
| Klinik mastitis oranı
(% inek/ay) |
<%2 | %2-5 | >%5 |
| Klinik mastitis nedeniyle dökülen süt ($/inek/yıl) | <$10 | $10-$35 | >$35 |
| Klinik mastitis nedeniyle dökülen süt (üretim %’si) | <0.5% | 0.5-1.5% | >1.5% |
Tablo. Birleşik Devletler’deki ulusal mastitis konseyi’nin mastitis hedefleri
Sürü tank sütü somatik hücre sayısının yüksek olması kadar, düşük olması da sürü meme sağlığı bakımından sorunlara yol açabilir. Sürü tank sütü somatik hücre sayısı düşük olan sürülerde klinik mastitis insidensi yüksektir.
Prof.Dr. Ayhan Baştan
Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi