Sütçü sığır işletmelerinde sıklıkla yapılan hatalar ve önerilen çözümleri 10 madde halinde izah etmeye çalışalım.
1.Hata: Saman
Saman özellikle süt vermekte olan ineklerde hiç kullanılmamalıdır. Süt veren inekler daha çok enerjiye ihtiyaç duyarlar. Saman hem yem alımını kısıtlayan, hem de içerisindeki lignin ile sindirimini zorlaştıran bir maddedir. Sıklıkla yapılan hataların başında “sığırlara saman vermenin gerekli olduğu” düşüncesi gelmektedir. Samanın yerini yonca, çayır otu, kuru otlar, hasıllar, silaj ya da benzeri kaliteli kaba yemler almalıdır. Buna rağmen saman verilecekse, günlük toplam rasyonda yarım kg’ı geçmemelidir.
2.Hata: Duvar
Soğuktan korkarak sığırlarımızı “sıcaklık stresine” mahkum ediyoruz. Bu olay zincirleme kaza gibi yem tüketiminde azalmaya, bununla ilişkin olarak enerji alımında, süt veriminde ve döl veriminde düşüklüklere sebep olmaktadır. Sabit duvarlar yerine perde sistemleri tercih edilmelidir.
3.Hata: Öğünle Yemleme
Serbest sistemlerde “her şey serbest” olmalıdır. Su nasıl otomatik suluk ya da yalaklardan ineğin isteğine bağlı olarak serbestçe temin ediliyorsa, yem de her zaman önlerinde bulunmalıdır. Yemde de ” açık büfe” sistemi uygulanmalı, inek yemliğe her gittiğinde yem bulup, yiyebilmelidir.
4.Hata: Kaba ve Kesif Yemin Ayrı Verilmesi
Sığırların işkembeleri belli asit derecelerinde çalışır ve işkembede sindirim mikroorganizmalar vasıtasıyla gerçekleştirilir. İşkembe asit değerindeki aşağı ya da yukarı oynamalar sindirimi aksatır. Artık kaba ve kesif yemlerin ayrı ayrı verilmesi tarzındaki yemleme sistemleri terkedilmiş, yemin tümü karıştırılmak suretiyle “TMR” denilen şekilde yemlemenin başarılı olduğu ortaya konulmuştur. Burada dikkat edilmesi gereken TMR aletlerinin aşırı çalıştırılmasından kaçınmaktır.
5.Hata: Kuru Dönem Beslemesinin Doğuma Kadar Sürdürülmesi
İnekler kuru döneme alınırken yem yoğunluğunun azaltıldığı bir gerçektir. Ancak; bu işin doğuma kadar sürdürülmesi işletmenin başına doğumda ve doğum sonrasında büyük dertler açar. Ketosis, şirdenin yer değiştirmesi, süt humması, sonun atılamaması, rahim iltihapları ve döl tutmamaya kadar varan problemler ortaya çıkabilir. Doğuma üç hafta kala inek yavaş yavaş artışla yem yoğunluğu bakımından sanki doğurmuş ve süt veriyormuş gibi beslenmelidir. Geçiş dönemi yemlemesi olarak değerlendirebileceğimiz bu dönem ineğin ve dolayısıyla işletmenin geleceğini etkileyecek en önemli dönemdir. Ancak; dikkat edilmesi gereken konu ineğin şişmanlatılmamasıdır.
6.Hata: Sığırların Boynundan Bağlı Olarak Tutulması
Bu çeşit barınaklar en büyük stres kaynağıdır. Serbest, duraklı ahır sistemleri tercih edilmelidir. Boynundan bağlı sistemlerde ineklerin en önemli kızgınlık belirtisi olan atlama ve durma olayı da kısıtlanmış olur. Böylece kızgınlık kontrolünde aksamalar oluşabilir. Son yıllarda ABD’de barınak içinde konfor sağlamak suretiyle, dışarıdaki gezinti alanları da kaldırılmıştır. İneklere barınak içinde yeterli temiz hava ve kuru ortam sağlanabilirse, yatacak yerleri mesafe ve rahatlık açısından konforlu olursa, inekler istedikleri zaman yem yiyebilirlerse ayrıca dışarıda bir gezinti alanına gerek yoktur.
7.Hata: Memenin Yıkanması
Sığır işletmelerinin en büyük problemi kirli ve ıslak olmalarıdır. Demek ki bunun tersi doğrudur. Yani işletmeler Temiz ve Kuru olmalıdır. Kuru değilse, temiz değildir.
Sağım meme ucunu ilgilendirir. Sadece meme başının ve ucunun temizlenmesi yeterli olup, mutlaka kurulanması gerekir. Meme bol suyla yıkanırsa, kurulama başarılı olmaz. Bu sebeple, meme başı bir ön daldırma solüsyonuna batırılıp, mekanik olarak bir havluyla kurulanmalı ve her ineğe ayrı bir havlu kullanılmalıdır. Sağım tamamlandıktan sonra meme başları son daldırma solusyonuna daldırılmalıdır.
8.Hata: Buzağıların Annelerinin Yanında Tutulması, Annelerinden Emzirilmeleri
Bu da terk edilmesi gereken bir yöntemdir. Buzağılar doğduktan hemen sonra göbek kordonları dezenfekte edilerek annelerinin yanından alınmalıdır. Temiz ve kuru bir buzağı kafesine konularak, ilk iş, iki litre ağız sütünün içirilmesi sağlanmalıdır.Sabırla ve dikkatle verilmeli, buzağının iki litre ağız sütünü içtiği mutlaka bilinmelidir.
Annesinin emzirmesine bırakılan bir buzağının ne kadar ağız sütü aldığını bilemeyiz. Yeni doğan buzağıların en önemli problemlerinden biri E. coli tarafından oluşturulan septisemi ya da ishaldir. Buzağı bu öldürücü mikroorganizma ile annesinin dışkısı vasıtasıyla tanışır. Buzağının o ortamdan uzaklaştırılıp kuru ve temiz bir yere alınması yaşamsal önem taşır.
9.Hata: Hasta Olduktan Sonra Çare Arama
Hayvancılık işletmelerimizin en büyük hatası burada göze çarpmaktadır. Hastalıkların bazıları tedavi edilemezken, bazılarının tedavisi zor olmakta, nüksetmekte ya da bu hastalıklardan kurtulanların gelişmesi geri kalmaktadır. Tedavi garantili olmamakla birlikte, pahalı bir uygulamadır. Koruma ile ilgili önlemler baştan alınmalıdır. Koruma ” uygun barınak, uygun besleme, uygun aşılama programı” demektir. Demek ki koruma daha işletmenin kuruluşundan başlayan, yem formülünün yapılmasıyla devam eden, aşılamalarla sürdürülen bir bütündür. İşletmelerimizin başına gelebilecek problemler bellidir ve alınacak koruma önlemleri de bilinmektedir. Hastalık veya problem ortaya çıkınca iş işten geçmiş olabilir. Koruyucu hekimlikle basit biçimde önlenebilecek kötü gelişmeler, bunlara dikkat edilmezse işletmeye büyük dertler açabilir.
10.Hata: Yemlerin Çok İnce Öğütülmesi
Yem hammaddelerinden özellikle arpa, buğday, mısır gibi taneli yemlerin un haline getirilmesi sığırcılık işletmelerinin kötü alışkanlıklarından biridir. Bu hatalı uygulamadan vazgeçip, yem hammaddelerini ezme ya da kırma şeklinde vermek yerinde olur. Un haline getirilmiş taneli yemler işkembede aniden sindirilerek asidoza, yem alımının azalmasına, yemden yararlanmanın azalmasına, enerjinin eksik kalmasına, süt ve döl veriminin azalmasına sebep olabilirler. Görüldüğü gibi bir “zincirleme kaza” da burada yaşanabilir. Ayrıca ani sindirim ve işkembedeki asit artışına bağlı olarak ayak hastalıklarına yatkınlık da unutulmamalıdır. ABD’de son yıllarda mısırlar “mısır pulcukları” haline getirilmek suretiyle ineklere verilmekte ve çok başarılı sonuçlar alınmaktadır.
Sütçü sığır işletmelerinde sıklıkla yapılan hatalar ve önerilen çözümlerini maddeler halinde ifade etmeye çalıştık.