Somatik hücre, süt sığırcılığında yaşanan sorunlardan biri de mastitis yani, meme yangısıdır. İki çeşit meme yangısı söz konusudur. Klinik (görünen) ve subklinik (gizli).
Klinik meme yangısı çevresel mikropların memeye meme başından girmesi suretiyle ortaya çıkar. Çevresel mikroorganizmalar gübre içerisinde, altlıklarda, yatak yerlerinde yaşayan mikroorganizmalardır.
Gizli mastitise sebep olan mikroorganizmalar ise çoğunlukla meme derisine yuvalanmış olanlardır. Sağım esnasında meme başındaki delikten meme içerisine giren bu mikroplar bulaşıcı (kontagiyöz) mastitis etkenleridir. Sağım esnasında memeden memeye ve hayvandan hayvana bulaştırırlar.
Klinik ve Gizli Mastitis
Klinik mastitis görünen bir problemdir. Meme şişer, ağrır, kızarır ve sıcaktır. Süt bozulmuş, pıhtılı, irinli, kanlı bir şekil almıştır. Aniden oluşur. Gerekli tedavi zamanında yapılırsa sonuç alınır. Süt zaman içerisinde eski haline döner.
Gizli mastitis ise görünmeyen düşmandır. Memeye girmiş olan mikroplar süt yapan hücreleri sürekli köreltirler. Ancak; süt dış görünüş bakımından normaldir. İrin, kan, sarı su, pıhtı görülmez. Bu sütleri süt tankına döker, kullanır, satar veya içeriz.
Gizli mastitiste meme dokusu bir savaş alanıdır. Mikrobu yenmeye çalışan vücudun savunma hücreleri, çoğunlukla akyuvarlar (Leucocytler) bu savaşta ölürler. Ölen akyuvarlar sütün içine düşerler. Mücadele ne kadar büyükse, o kadar çok akyuvar ölür ve sütün içine düşer. Eğer çiğ sütte bu savunma hücrelerini sayarsak memedeki mikrobun ne kadar kuvvetli, savaşın ise ne kadar şiddetli olduğunu anlarız. Bu sayım gizli mastitisi “görünen” hale getirir.
Somatik Hücre Nedir?
Ölerek sütün içine düşen vücudun savunma askerlerine yani akyuvarlara “Somatik Hücre” adını veriyoruz. Somatik hücreleri sayarsak mücadelenin büyüklüğünü ve kuruyan süt yapıcı hücrelerin ne kadar çok olduğunu anlayabiliriz. Süt yapan meme hücrelerinin kuruması “süt kaybı” anlamına gelir. Örnek verecek olursak; 500.000 somatik hücre sayımı %6, 1 milyon somatik hücre sayımı %18, 1 milyonun üzerindeki somatik hücre sayımı ise %25’ten daha fazla süt kaybına sebep olur.
Miktar ile ifade edersek, 30 litre süt verecek olan bir inekte gizli mastitis varsa, 1 milyon somatik hücre sayılmışsa, 24.6 litre süt alırız. Bu 5.4 litrelik kayıp her gün ve gizli mastitisli her inek için söz konusu olduğundan ekonomik kayıp çok büyük boyutlara ulaşır. Giderek memedeki süt yapan hücrelerin kurumasıyla meme lobu küçülür, çekilir, süt vermez. Süt sığırcılığıyla uğraşanların deyimiyle “meme kurur”.
Subklinik Mastitis (Gizli) Nasıl Tespit Edilebilir?
Gizli mastitisin inek yanında yapılabilecek en kolay teşhis yöntemi CMT (Kaliforniya Mastitis Testi) dir. Sayıyı tam olarak söyleyemesek bile, gizli mastitis olduğunu, hangi inekte ne şiddette olduğunu anlayabiliriz. Gizli mastitisli inek işletmede bulaşma kaynağıdır. Gizli olması bakımından da en büyük tehlikedir.
Gizli mastitisin süt üreticilerine zararı olduğu gibi, süt kalitesini bozan bir etkisi de söz konusudur. Böyle sütler daha sonra uygulanan işlemlerle kaliteli hale getirilemezler.
Meme içinde yaşayıp, sürekli kötü yönde çalışan mikroorganizmalar sütü gıda olarak kullanırlar. Sütü içerler ve atıklarını da sütün içine bırakırlar. Sütü gıda olarak kullandıkları için sütte protein, laktoz, yağ, yağsız kuru madde, kazein, potasyum, kalsiyum azalmasına sebep olurlar. Sütün toplam miktarının azalmasının yanı sıra içeriğinde de azalma olduğundan böyle sütlerden daha az mamül elde edilir.
Mikroorganizmalar gözle görülmeyecek kadar küçük olmalarına rağmen, çok miktarda, milyonlarca oldukları için zararları da belirgindir. Onca mikrop artıklarını süte bıraktığında süt içerisinde biriken plasmin ve lipase enzimleri hem sütün hem de mamüllerin çabuk bozulmasına, acılaşmasına, jelleşmesine, kötü kokulu olmasına yol açar.
Mastitis ve gizli mastitis üreticilere çok zarar veren sorunlardır. Gizli mastitis ise tam anlamıyla “süt hırsızı”dır. Her gün ve hiç durmadan süt çalar ama biz farkında olmayız. Farkında olabilmemiz için ya CMT testi yapmamız, ya da somatik hücre sayımı yaptırmamız gerekir. Düşmanımızı bilirsek mücadelemizi ona göre sürdürebiliriz.
Sütte Somatik Hücre Sayısı Nasıl Azaltılır?
Sütte somatik hücre sayısının azalması gizli mastitisin önlenmesiyle mümkündür. Gizli mastitisi önlemek için en başta yapılması gereken sağımcıların eğitimidir. Somatik hücre sayımı 200.000 den yüksek çıkan tank sütlerinde gizli mastitisli ineklerin sütleri vardır. O zaman dönüp tek tek inekleri incelemek ve somatik hücre sayısının artmasına sebep olan inek veya inekleri bulmamız gerekir.
Somatik Hücre Mücadelesi Nasıl Yapılır?
Mücadelede en etkili yöntem “Kuru ve Temiz” ilkesidir. Ön daldırma, son daldırma yapmak, memeleri yıkamadan (susuz) sağmak, yılda 2 kez mastitis etkenlerine karşı aşı uygulamak en başta sayılabilecek önlemlerdir.