Şok ve tedavisi, çeşitli sebepler ile doku ve organlara yeterince kan gönderilememesi ile doku ve organların yeterince oksijen alamaması sonucu oluşan durumdur. Bütün şok tiplerinde hayati öneme sahip organ ve dokularda hipoksi gelişir ve sonuçta multisistem organ yetmezliği gözlenir. Genelde kan basıncı düşmüştür ve bunu refleks sempatik artış izler. Metabolik ve fizyolojik olaylar bozulur ve hücresel faaliyetler azalır. Şok tipleri çok farklı olarak ifade edilse de genelde beş tip gözlenir.
Hipovolemik Şok ve Tedavisi (hemoraji ya da dehidratasyon)
Canlıda kanama sonucu kan hacminin %30 ya da daha fazlasının kaybolması veya kanın sıvı kısmının %15’den daha fazlasının kaybolması neticesinde gelişir. Sebepleri ise yaralanmalar, kırıklar, kanamalar, ishal, kusma, büyük yanıklar, terleme ve su alınımının kısıtlanmasıdır.
Tedavide esas amaç eksileni yerine koymaktır. Sıvı tedavisi yapılır ve kanama dışında bir hastalığa (ishal, kusma) bağlı gelişmiş ise sebebe yönelik tedavide yapılmalıdır.
Septik (endotoksik, vaskülojenik) Şok
Özellikle gram (-) bakterilerden kaynaklanır ve ölüm oranı %50-55 civarındadır. Bakterilerin erimesi sonucu, hücre duvarında bulunan lipopolisakkaritlerin (endotoksin) açığa çıkması ile gelişir. Özellikle sindirim ve üriner sistem enfeksiyonlarında gözlenir. Hastalarda yüksek ateş, kan basıncında düşme ve kanın çevrede göllenmesi gözlenir.
Tedavide öncelikli olarak düşünülmesi gereken sıvı-elektrolit tedavidir. Özellikle gram (-) bakterilere etkiyen antibiyotikler (florokinolonlar, aminoglikozitler, 3. veya 4. kuşak sefalosporinler), NSAI (tam doz fluniksin) ve glukokortikoid (yüksek doz) uygulanır. Fluniksinle glukokortikoidin birlikte uygulanmaları tedavi şansını artırabilmektedir. Gerektiğinde sempatomimetik (dopamin, dobutamin, adrenalin vs) uygulaması yapılabilir. Deri üzerine soğuk su, asetilsistein, vitamin B2, vitamin C ve çinko uygulamaları da destek amaçlı uygulanabilir.
Anaflaktik (allerjik, ilaç allerjisi, Tip I) Şok ve Tedavisi
Daha önceden duyarlı hale gelmiş canlının, tekrar aynı ilaca (penisilin, sefalosporin, sulfonamid vs) maruz kalması neticesinde ani bir şekilde solunum yollarında daralma, damarlarda genişleme ve hipotansiyon şeklinde kendini gösteren ve müdahale edilmediği zaman ölüm gözlenebilen şok tipidir. Antijen-antikor reaksiyonu sonucu bazofil ve mast hücrelerinden histamin açığa çıkması ile gelişir. Şoktan lg E ve histamin sorumludur.
Tedavide sempatomimetikler (dopamin, dobutamin, adrenalin, noradrenalin), antihistaminikler ve glukokortikoidler kullanılır.
Kardiyojenik Şok
Kalbin kanı pompalama gücünün azaldığı durumlarda gözlenir. Sebepleri ise akut solunum ve kalp yetmezliği, sistemik damar direncinde ani artış, kalp kasının kasılma gücünün baskılanması, kalp kurtları ve kalp kapağı hastalıklarıdır.
Kalbi fazla uyarmaksızın, koroner damarları genişleten ve kan basıncını yükselten dopamin ve dobutamin gibi ilaçlar kullanılır. Aynı zamanda koroner damar genişleticiler de kullanılmalıdır.
Anaflaktoid Şok ve Tedavisi
Genel belirtileri anaflaktik şoka benzer. Genelde hayvan veya böcek (yılan, akrep, arı vs) sokmalarından ve bazı ilaç uygulamalarından sonra gözlenir. Antijen-antikor reaksiyonu gelişmeksizin hayvansal zehirler ve ilaçlar bazofil ve mast hücrelerinden doğrudan histamin açığa çıkartarak etkili olurlar.
Tedavide sempatomimetikler ve antihistaminikler kullanılır. Gerektiği durumlarda glukokortikoidler de kullanılabilir.
Kaynakça: Veteriner İlaç (Ceva), Editör Prof. Dr. Enver Yazar, İstanbul 2009, Nobel, 260-261.