Sığırlarda topallık işletmelerin en büyük dertlerinden biridir. Topallık aynı zamanda başka problemlerin habercisi ya da işbirlikçisi de olabilir.
Sığırlarda topallık çoğunlukla ayaklardan ve genellikle de tırnaklardan başlayan problemlerle karşımıza çıkar. Ağır cüsseli hayvanlarda görülme sıklığı diğerlerine göre iki kat fazladır. Şiddetine göre değişen miktarda, yıllık 300-600 ABD Doları kayba sebep olan topallıklar, ineklerin sürüden erken ayrılmasına sebep olan sorunların başında gelir. AB ve ABD’de hayvan refahı ile ilgili olarak en çok göz önüne alınan konulardandır.
Sığırlarda topallık ilişkin kayıpları ele alırsak; süt azalması, döl tutma güçlükleri, işçilik ve tedavi masrafları, zayıflama, başka hastalıklara zemin hazırlama gibi kayıpların ardarda geldiğini görürüz. Uzaktan bakıldığında belini kamburlaştırarak yürüyen ya da yeme-içme yerine yatmayı tercih eden sığırların topallık yönünden muayene edilmeleri gerekir. Sırt kamburlaştırma topallığın şiddetine göre artan şekilde olup, üç ayak yürümeye kadar gidebilir.
Sığırlarda Topallık ve Suçluların Başlıca Sebepleri
Sebeplerin başında asidoz gelir. İnce öğütülmüş tane yemler, ineğin alışık olmadığı yemler, ani yem değişiklikleri, rasyondaki dengesizlik, geçiş dönemi yemlemesinin uygulanmasındaki eksiklikler topallığın başta gelen sebebi olup, topallığın çok görüldüğü işletmelerde sayılan problemlerin varlığına da işaret eder. Sıcaklık stresinin ve vücudun alkali rezervinin azalmasıyla ilgili olan asidozun da topallığa sebep olacağı, böylesi topallıkların maruz kalınan stresi takip eden aylarda ortaya çıkabileceği akılda tutulmalıdır.
Topallığa sebep olabilecek diğer bir problem barınağın konforsuz olmasıdır. Zeminin kötü olması, ineklerin keskin kenarlı ya da aşındırıcı zeminlerde yürütülmesi, yatak yerlerinin konforsuz olması ve buna bağlı olarak ineklerin yatmayı değil ayakta kalmayı ya da gezinmeyi tercih etmesi topallık sebebi olabilir.
Topallık bazen doğumla ilgili de olabilir. Doğumla birlikte aniden memelere süt iner, inek sağılmaya başlar. Özellikle süt verimi yüksek ineklerde ve üçüncü doğumunu ya da daha sonraki doğumlarını yapan ineklerde kalsiyumun süte geçmesi, diğer yandan amino asitlerin de süte geçmesi ile vücutta eksiklikler baş gösterir. Kalsiyum azlığı, metionin, sistein gibi kükürtlü amino asitlerin eksikliği tırnakların yumuşamasına ve her türlü dış etkenlerden derhal zarar görmesine, giderek topallığa sebep olur. Bakır ve çinko eksiklikleri, biotin sentezindeki aksamalar, yemdeki aflatoksinler, şap hastalığı, beton zeminde uzun süre mecburi beklemeler topallığa davetiye çıkaran etkenlerdir. Önemli bir konu da basış bozukluklarıdır. Basış hataları eğer genetik ise, sperma kullanımında ayak-bacak indeksi yönünden uygun boğaların seçilmesine özen gösterilmelidir. Buna dikkat edilmezse; basış hataları, özellikle arka ayakların duruşundaki hatalar topallığa yol açabilir.
Topallıklar Nasıl Önlenir?
Ani yem değişikliklerinden, ince öğütülmüş tane yemlerden, aşındırıcı zeminli konforsuz ahırlardan kaçınmak gerekir. Yemlere sodyum bikarbonat ilavesi ya da sodyum bikarbonatın ineklerin serbestçe alabilecekleri şekilde sunulması iyi bir önlem olacaktır. Sıcaklık stresine karşı inekleri serinletmek şarttır. Bu çok ihmal edilen bir konu olup, yaz bitiminde, sonbahar aylarında ortaya çıkan topallıkların asıl sebebi bu olmaktadır. Asidozun, biotin sentezini engellediğini ve biotin eksikliğinin tırnak oluşumundaki rolünü de unutmayalım. Suni tohumlamada ayak-bacak indeksi yüksek boğaları tercih etmek, basış bozuklukları yönünden yılda iki kez tırnak düzeltmesi yapmak gerekir.
Topallığın önlenmesinde yem katkı maddelerinin önemi çok büyüktür. Çinko, bakır, iyot, selenyum, E vitamini içeren yem katkılarının kullanılmasının yanı sıra, doğumu takiben kalsiyum ve metionin, sistein, içeren amino asitlerle yapılan takviyeler topallık görülme sıklığını azaltacaktır. İnek konforu, mastitis gibi konularda her zaman sözünü ettiğimiz “Kuru ve Temiz” ilkesi burada da geçerlidir. Kuru ve temiz barınaklar topallığın önlenmesi için alınacak önlemlerin başında gelir. Sağım öncesi veya sağım sonrası ayak banyoları yine topallığın koruyucu hekimliğidir. En az üç metre boyunda ve 13 cm derinliğinde bir havuzun içerisine konulan, tırnağı temizleyerek mikropların etkilerini azaltan solusyonlar topallıkların önlenmesi için tüm dünyada kullanılan en yaygın yöntemdir.