Sığırlarda Solunum Yolu Enfeksiyonuna Karşı Koruma ve Tedavi
Sığırlarda Fibrinli Pneumoni (Lober Pneumoni, Kruppoz Pneumoni)
Sığırcılıkta rastlanan en önemli hastalıkların başında gelir. Özellikle Besi Sığırcılığında Solunum Sistemi Hastalıkları en büyük kayıba neden olan hastalıklar olma özelliğini sürdürmektedir.
Kayıplar:
1-Ağırlık Kayıpları
2-Ölümlerle Olan Kayıplar
3- Tedavi Masrafları A.B.D.’de Besi yerlerindeki hastalıklarda klinik tanıların 3/4’ünde, otopsi tanılarının 2/3’ünde Solunum Sistemi hastalıkları sorumlu bulunmuştur. Lober Pneumoni tarzında seyreden Shipping Fever olarak da anılan besi sığırlarındaki YOL VURGUNU çok faktörlü enfeksiyon hastalıklar grubundandır.
a-Dispozisyon Yaratan Faktörler (Stress faktörleri)
b-Viruslar
c-Bakteriler
Dispozisyon Faktörleri
Açlık, susuzluk, aşırı sıcak ve soğuk, toz, nakliye, yorgunluk, ani iklim değişiklikleri, ahır hijyeninin iyi olmayışı, mineral madde noksanlıkları, vitamin noksanlıkları, buzağılarda sütten kesme döneminin stresi.
Viruslar
Parainfluenza 3 virusu, Respiratory Syncytial virus, IBR virusu, Adenoviruslar, BVD (Bovine Viral Diarrhea) virusu, Herpesviruslar, Enteroviruslar, Parvoviruslar, Reoviruslar, Rhinoviruslar.
Bakteriler
Mannheimia haemolytica, Pasteurella multocida, Pneumococ, Streptococ, Haemophilus somnus, Mycoplasmalar, Clamydialar, Cornyebacterium. Ölüm sebebi öncelikle Pasteurellalardır. Şiddetli stres ve predispozisyon faktörleri solunum yolundaki yıkımlanmanın ilk safhasında yer alır. Daha sonra bakteriyel pneumoni oluşur.
Deneysel olarak bakteriyel pneumoni olayları yaratmak genellikle başarılı olmamıştır. Başlangıçta stres faktörleri ve viruslar ile oluşan bir yıkımlanmanın ardından bakteriyel enfeksiyon ve hastalık kendini gösterir. Ölüm sebebi ise genellikle Pasteurellaların oluşturduğu pneumoni tablosudur. Tipik klinik solunum yolu hastalığı Sığırların besi yerlerine gelişlerini takip eden birkaç gün ve hatta birkaç saat içinde başlar. 150-250 kg. canlı ağırlık arasındaki danalarda Morbidite %20- 80, ölüm (Mortalite) % 1-10′ dur. Ölüm hipoksemi ve toksemi sebebi ile olur.
Buzağılarda ise hastalığın çıkış zamanı daha çok sütten kesme zamanıyla ilişkilidir. Lober Pneumonilerin Besi sığırlarının başlıca hastalığı olmasındaki en büyük sebep danaların toplu olarak bulundukları yerlerdir. Bunların başında hayvan pazarları gelmektedir. Yine farklı yerlerden gelmiş danalar pazar yerlerinde olduğu gibi, taşıma araçlarında da birlikte olduklarında hastalık etkenleri bulaşır. Hastalığın besi yerine geldikten birkaç gün ya da birkaç saat sonra hemen kendini göstermesinin sebebi budur.
Solunum yolu hastalıklarının tek bir enfeksiyon ajana bağlı olması nadirdir. Enfeksiyona katılan ve yol açan en önemli virus grupları ile diğer mikroorganizmaları inceleyelim;
Parainfluenza 3 Virusu
Paramyxovirus grubundan olup sıklıkla sığırlarda solunum yolu enfeksiyonlarına katılır. Serolojik çalışmalar Parainfluenza 3 virusunun çok yaygın olduğunu göstermiştir. Parainfluenza 3 virusunun sadece bir serotipi vardır. Ancak farklı virulansta suşları rapor edilmiştir. Virulans içerdiği Neuraminidase enziminin miktarıyla ilişkili olup, virus bu enzim sayesinde solunum mükoz bariyerlerini aşarak hücre membranına penetrasyon ve absorbsiyon sağlar. Sekunder invazyon yapan oportunistik bakteriler ile birlikte (Pasteurella Türleri) şiddetli solunum yolu hastalığı yapar. Buzağılarda PI3 virusuna karşı kolostrum antikorları altıncı aya kadar giderek azalan koruyuculuğa sahiptir. Parenteral ve intranasal aşıları vardır.
Respiratory Syncytial Virus
Sığırların Solunum Yolu hastalıklarına katılan paramyxovirus grubundan diğer bir virustur. Önemli solunum yolu patogenlerinden olup, PI3 gibi sekunder bakteriyel invazyonlarla beraber ateş, öksürük, seröz burun akıntısı, sık soluma ile karakterize bir hastalık yapar. Son yıllarda aşısı geliştirilmiştir.
IBR (Infectious Bovine Rhinotracheitis)
Herpesvirus grubundandır. Başlıca solunum yolu hastalığı olmak üzere çeşitli klinik belirtilerle ortaya çıkabilir. (Balanoposthitis, Vulvaginitis, Keratokonjunctivitis, Meningoencephalitis, Mastitis.) Aşısı vardır.
Bovine Enterovirus
Shipping Fever Kompleksine katılan, henüz tam olarak gruplanmamış, önemli bir virustur. En az 7 Serotipi vardır. Dışkıda ve burun swablarında hem normal, hem de hasta hayvanlarda izole edilmiştir. Tek başına enteroviruslarla hastalık oluşturmak için deneysel girişimler başarılı olmamıştır.
MYCOPLASMA
Bulaşıcı Sığır Pleuropneumonisinden izole edilmiştir. Bu yüzden PPLO terimi ile yıllarca anılmıştır. Önemli Mycoplasmalar; Mycoplasma bovis, M.dispar, M.arginini, Üreoplasmalar’ dır. Solunum yolu hastalığının yanısıra artrit, mastit, conjunctivit, genital sistem hastalıkları oluştururlar. Besi yerlerındeki topallıklarda ve solunum yolu hastalıklarında çoğunlukla Mycoplasma’lar izole edilir.
Clamydia Psittaci
Solunum yolu hastalığı, artritis, conjunctivitis ve genital sistem hastalıklarına sebep olur. Hava yolu ile bulaşır. Tek başına hafif şiddette solunum yolu hastalığı yapabilirse de sekunder enfeksiyon olarak da olaya karışır.
Hemophilus (Histophilus) Somnus
TEME (Tromboembolik Meningoencephalitis) hastalığının etkeni, gram (-) çubuklardır. Akciğer, beyin ve serebrospinal sıvıdan, eklemlerden izole edilmiştir. Pasteurella Pneumonilerinde birlikte seyreder. Sığırlarda septisemi ve encephalitis sebebi ile ani ölümlerin başlıca sorumlusudur.
Pasteurella
Fibrinöz Pnemoni = Shipping Fever, Pasteurelloz, hemorajik septisemi adlarıyla bilinen enfeksiyonun sebebi Pasteurella’lardır. Pasteurella multocida ve Mannheimia haemolytica, her ikisi de solunum yollarında normal olarak bulunur. Bunlar gram negatif çubuklar olup, P. multocida’ nın 16 Serotipi, P.haemolytica’ nın 13 Serotipi bilinmektedir. Yol vurgunu olaylarında daha çok Pasteurella haemolytica tip 1, biotip A izole edilmiştir. (Pasteurellaların koloni morfolojisi ve karbonhidrat fermantasyonuna göre A ve T olmak üzere 2 biotipi saptanmıştır.) Taşıma araçlarında, kalabalık satış padoklarında ve besi yerlerinde hava yoluyla yayılır. Sığırlar strese maruz kaldıktan sonra Pasteurella’ lar hastalık oluştururlar. Viruslar, Mycoplasmalar veya Clamydia’ lar tarafından yıkımlanmış solunum yolunda hastalığa sebep olurlar. Hastalık genellikle yüksek ateş, durgunluk, iştah ve ağırlık kaybı, gözyaşı akıntısı, burun akıntısı, öksürük, sık soluma ile karakterizedir.
Lezyonlar solunum sistemi boyunca, burun içini, sinusları, yutak, gırtlak, soluk borusu, akciğerler, lenf yumruları ve pleura’yı kaplar. Bazı sığırlarda Pericarditis şekillenebilir. Pasteurella’ lar bilinen birçok antibiyotiğe direnç kazanmışlardır.
Pasteurella Pneumonilerinin Oluşumu
Hastalık etkenleri intrabronşiyal yolla yayılır. Bronchiolitis şeklinde başlayan hastalığın yayılışı çok hızlıdır. Pasteurella ların Sitotoksik ve Leucotoksik özellik taşıyan endotoksinleri akut hastalık tablosuna yol açar. Neutrofil ve makrofajlar üzerinde yüksek toksik etki söz konusudur. Alveol duvarında nekroz ve pulmoner ödem meydana gelir. Hastalık insidansı ahırdan ahıra farklılıklar gösterir. Yangı önce sağ apikal lobta başlar, giderek kardiak, intermedier ve diyaframatik loblara yayılır.
Hastalığın 3 devresi vardır.
1-Hiperemi Devresi (Konjesyon Dönemi)
2-Hepatizasyon Devresi
3-Lysis-Resolusyon Erime Devresi
Bu devreler düzenli bir yayılma göstermeyebilir.
Hepatizasyon devresi kruppoz Pneumoninin karakteristik özelliklerini taşır. Alveoller, bronşlar ve peribronchial doku fibrin ve kan bakımından zengin bir sıvıyla dolar. Fibrin pıhtılaşır. Bölge Karaciğer kıvamını andırır. Bu döneme “Kırmızı Hepatizasyon Dönemi”adı verilir. Daha sonra Leucocytlerin sızmasıyla renk grileşir.
Buna “Gri Hepatizasyon” ya da “Sincabi Hepatizasyon” dönemi denir. Sonraki dönem proteolitik fermentlerin etkisi ile eksüdat kitlelerinin yumuşaması ve yağ dejenerasyonu sonucu hepatizasyonun sarı renge dönüşmesi dönemidir (Sarı Hepatizasyon). Hepatize olan bölgeler serttir ve otopside bir parça akciğer suya atıldığında dibe çöker. Lysis veya resolusyon dönemi ise hastalığın iyileşme dönemidir. Bu dönemde Fibrinli kitleler sulanarak çözülür. Zamanla dışarı atılırlar. Fibrinli Pneumoniler Pleuritis’le kombine olmaya meyillidirler.
Sığırlarda Solunum Yolu Enfeksiyonunun Klinik Semptomları
Fibrinli pneumonilerde akciğerdeki lezyonları yansıtacak şekilde klinik semptomlar dikkati çeker. Hiperemi devresinde yüksek ateş, durgunluk, iştahsızlık, solunum sayısı artışı, soluk güçlüğü, öksürük, seröz burun akıntısı, nabız sayısı artışı gibi semptomlar dikkat çeker. Oskültasyon da sertleşmiş veziküler sesler ve alt kesimlerden sertleşmiş Akciğerin bronchial sesler alınır. Beden ısısı 41-42 santigrat dereceye kadar çıkar.
Hepatizasyon döneminin ilk birkaç gününde beden ısısı gene yüksektir, sonra normale doğru iner. Hiperemi devresinde olduğu gibi iştahsızlık, durgunluk, soluk güçlüğü, nabız ve solunum sayısı artışı gibi genel semptomların yanısıra ağrılı öksürük, serömükoz burun akıntısı, perküsyonda göğüs kafesinin Oro-Ventral bölümünde asamiyet, oskültasyonda boru sesi ve sert veziküler sesler duyulması da belirgindir. Göğüs kafesi ağrılıdır. Lysis devresinde hayvanın genel durumu iyileşmeye başlar, öksürük devam eder, burun akıntısı ve bu arada idrar miktarı artar. Asamiyet sahası küçülür. Oskültasyonda yaş harharalar ve fibrin kitlelerinin erimesi ile ilgili olarak çıtırtılı harharalar duyulur. Kruppoz Pneumoni pleuritis ile komplike olduğunda hastalık süresi çok uzar. Komplike olmamış olaylarda 10-15 gün içinde iyileşme mümkündür. Pleuropneumoni hallerinde ise hastalık aylarca devam eder.
Bazı olaylarda pleuranın visceral ve parietal yaprakları birbirine yapışabilir. Hatta akciğer göğüs kafesine yapışabilir. Pleuritis ile komplike olaylarda pleura boşluğunda eksudat toplanması ve yapışmalar nedeniyle akciğer sesleri iyi duyulamaz.
Hastalığın prognozu hakkında akciğer loblarının yüzde kaçının hasta olduğuna göre rektal ısı ve solunum sayısı gözönüne alınarak, karar verilir.
Teşhis
Ölen hayvanların otopsisi doğruya en yakın teşhisi sağlar. Klinik olarak hepatizasyon döneminde gangrenli pneumoni ile karıştırılabilir. Lezyonlu akciğerlerden yapılan bakteriyolojik muayenelerde pasteurella türleri saptanır.
Sığırlarda Solunum Yolu Enfeksiyonuna Karşı Korunma ve Tedavi
Dispozisyon yaratan faktörlerin ortadan kaldırılması büyük önem taşır. Hayvanların istirahate alınması, tozlu mera ve alanlara gönderilmemeleri, ahırların havadar olması, aşırı sıcak ve soğuktan korunma, rasyonun düzeltilmesi, rasyona vitamin ve mineral katılması, direnç arttırıcı vitamin enjeksiyonları gibi önlemler alınır. Nakil esnasında çok sıkışık ve kalabalık nakillerden kaçınmak gerekir. Besi sığırlarını pazarlardan toplamak yerine doğrudan çiftliklerden almak, mümkünse bu yolu tercih etmek yerinde olur.
Pasteurella haemolytica ve multocida enfeksiyonlarına karşı hazırlanmış aşılar ile bazı virus grupları için aşılar kullanılabilir. (Vira-Shield 6 + Somnus) Pasteurella aşıları 2 ml. deri altı olarak uygulanır ve 2-4 hafta sonra aynı dozda tekrar edilir. Sağaltım için 3-5 gün süreyle geniş spektrumlu antibiyotikler kullanılır. (Pasteurella Aşısı)