Siyanojen Bitkilerle Zehirlenme
Siyanojen bitkilerle zehirlenme, glikozidler bakımından çok zengin bitkilerin yenmesiyle rumende bakteriyel fermentasyon sırasında açığa çıkan siyanitik asit (HCN) emilimi ile zeherlenmeye yol açar. HCN, hücrelerde sitokrom oksidaz enzimini bloke ederek anoksik anoksi sonucu zehirlenme oluşturur. HCN nin minumum öldürücü dozu 2 mg/kg dır. Bitkilerin kuru maddesinde 200 mg/kg dan daha fazla HCN potansiyeli olduğunda zehirleme tehlikesi vardır.
Siyanojen glikozidlerce zengin otlar; Sorghum türleri (süpürge otu, sudan otu…), kanyaş otu, yonca, tirfil, ayrık, kadife otu, ok otu, kır fiği, burçak tohumu vb. Keten ve keten tohumu da büyük ölçüde yenildiği zamanda zehirleyici olur.
Bu bitkilerin çiçeklenme veya püskül çıkarma döneminde önce içerdiği siyanojen miktarı çok yüksek olduğundan bu dönemde yenildiklerinde tehlikelidirler. Püsküllenme veya çiçeklenme devresinde selüloz miktarı arttığından siyanojen oranı azalır. Bazı meyvaların yaprak ve çekirdekleri siyanojen bakımından çok zengin olmasına rağmen, sığırlar bunları yemediği için önemleri yoktur. Nadiren de fumigasyonda kullanılan kimyasallar ve kalsiyum siyanamid gibi gübrelerden ileri gelebilir. Hayvanların aç olmları, rumen PH değerinin yüksek olması zehirlenme için risk faktörüdür. Yonca tarlasına sokulması ve ülkemizde yaygın olan kanyaş otundan ileri gelen zehirlenmeler sıkça görülmektedir. Sığırlardan başka, koyun ve hatta atlarda da görülür.
Klinik Semptomlar;
- Bu bitkilerin yenmesinden 15 dakika sonra zehirlenme belirtilerinin görülmeye başlaması
- Şiddetli dispne, salivasyon, taşikardı, zayıf ve düzensiz nabız
- Mukozalarda parlak kırmızılık, daha sonra siyonatik tablo, pupillalarda genişleme
- Nistagmus
- Tremor, hareketsiz duramama, inleme, sendeleme
- Yerde yatma, opistotonus, konvulsiyonlar, son dönemde bazen kusma ve ölüm
- Kronik olaylarda sistitis, inkoordinasyon ve buzağılarda artrogriposis oluşabilmesi
Laboratuar Bulguları;
Kan Kiraz Kırmızısı rengindedir.
Ayırıcı Tanı;
- Mukozaların kahverengi – grimtrak olmaması, tympani gelişmemesi ile Nitrat – Nitrit Zehirlenmesi ‘neden
- Beslenme şartları, pupillarda daralma yerine genişlenmenin, rumende timpaninin görülmesi ve bradikardi saptanmaması ile OFİ Zehirlenmesi ‘nden
- Beslenme şartları ve başlangıçta mukozalarda parlak kırmızılık olması ile Akut Pulmoner Ödem ve Amfizem ‘den
- İklim ve meterolojik şartlarla Yıldırım Çarpması ‘ndan
- Beslenme şartları ve timpani gelişmesiyle Akut Beyaz Kas Hastalığı ‘ndan
Sağaltım;
Mümkün olduğunca erken yapılmalıdır. Standart primer sağaltım; erişkin sığıra 5 g sodyum nitrit + 15 g sodyum tiyosülfat 200 ml distile suda hazırlamak i.v. yolla iyi sonuç alınmaktadır. Veya sodyum tiyosülfat 22 mg/kg dozda p-amino-propriophonone 1-1.5 mg/kg dozda i.v. verilmelidir. Şüphelilere 3 g sodyum tiyosülfat oral olarak kullanılabilir.