Sağım ve Sağım Hijyeni
4 ADIMDA HİJYENİK VERİMLİ SAĞIM TEKNİĞİ
1 – Sütün İndirilmesi: Sağımdan önce kullanılacak alet ve malzemeler dikkatle temizlenip, dezenfekte edilmelidir. Sağımcı sağıma girmeden kollarını, ellerini ve tırnak diplerini bir fırça ile iyice yıkamalıdır. Sağımda tek kullanımlık eldivenler kullanılmalıdır. Sağımdan önce memelerin ılık su ile yıkanarak temizlenmesi, daha sonra mikrop öldürücü bir ilaca (dezenfektan) batırılmış bezler ile kurulanması sadece memelerin temizliği yönünden değil, sütün indirilmesini sağlamak içinde mutlaka gereklidir. Memenin yıkanması sütün memeden salınımını uyarır ve meme içi basıncın artmasına sebep olur.
Sağımdan önce sütün sadece az bir kısmı sağıma veya emmeye hazır olarak bulunur. Sütün büyük kısmı daha derin kısımlarındaki süt yapan bezcikler içinde ve ince süt kanallarındadır. Bu nedenle sağılacak sütün indirilmesi gereklidir. Buda yavrunun emmesi, sağım için memelerin ellenmesi, memelerin ılık dezenfektanlı sulara batırılmış bezlerle yıkanması ve ovalanmasıyla oluşur. Bunlardan başka gözle ve işitme ile alınan ve hoşa giden duyusal uyarılarda süt indirmeyi sağlar. Sağım sırasında ineğin yavrusunu yanında görmesi, sağıma hazırlık için yıkanan kovaların çıkarttığı sesler veya sağım makinesinin, motorunun çalışması, sağımdan hemen önce yemin verilmesi, sağımın zamanlarının sabit olması da süt indirmeye yardımcı olur. Sağımda süt indirme çok büyük önem taşır. Süt indirmeyen ineğin sağımı meme başı iç örtüsünün yaralanmasına yol açar ve sütün büyük kısmının, memede kalmasına neden olur. Sütün indirilmesi evresi 60 saniyede tamamlanmalıdır.
2- Ön Sağım: Sağımla meme başından gelen sütün ön sağım ile kontrolü yapılmalıdır. Sağıma başlamadan önce her memeden ayrı ayrı 3-4 çekim sütün, ayrı bir kaba alınarak pıhtı, bozulma, koyulaşma veya renk değişimi olup olmadığı yönünden kontrol edilmesi, biriktirilmesi, ahırdan ve sağım yerinden uzakta imha edilmesi gerekir.
Meme loblarından herhangi birinde anormal yapıda süt tespit edilmesi durumunda Veteriner Hekime başvurulmalıdır.
3- Sağım ve Sağım Makinesi: Sağıma hazır olduğu tespit edilen ineğe derhal meme başlıkları takılır. Meme başlıklarının memede dengeli durmasına, sağa-sola kaymamasına, dönme ve tırmanma yapmamasına dikkat edilmelidir. Meme başlıklarında herhangi bir deformasyon olmamalı, meme başları ile başlıklar arasında boşluk bulunmamalıdır. Makineli sağımda çift etkili sağım makineleri tercih edilmelidir. Bu makineler iki vakum arasında meme başına masaj yaparlar. Dakikada 50-80 pulzasyon (1 vakum+1 masaj) döngüsü yapan makineler yaygındır. Vakum düzeyi olarak 43-50kPa arasındaki düzeyler sıklıkla kullanılır. Sağım makinesini kullanmadan önce makinenin kullanma klavuzu dikkatle incelenmeli, her sağımdan önce ayarları kontrol edilmelidir. Makinenin yanlış kullanımı ciddi meme yaralanmaları ve meme içi doku hasarına yol açar.
4- Sağımın Sonlandırılması: Sağımı sonlandırmadan önce son bir kez masaj yaparak kalan mevcut sütünde indirilmesi sağlanmalıdır. Süt akışı azalıp dakikada 200 gram’ın altına düşmesinden sonra sağımın sonlandırılması gerekir. Meme başlıkları çıkarılmadan önce sağım pençesinin altındaki anahtar kapatılır ve vakumun kesilmesi sağlanır. Daha sonra yumuşak bir şekilde meme başlıkları memeden çıkarılmalıdır. Sağımdan hemen sonra meme başlarına son daldırma veya püskürtme yolu ile dezenfekte edilir ve kurutulur. Bir başka ineğin sağımına geçilmeden önce sağım makinesi başlıkları da temizlenmelidir, bu işlem inekten ineğe meme hastalıklarının bulaşma riskini azami seviyeye indirir.
Sağım sonrası meme başındaki koruyucu mekanizmaların tekrar şekillenmesi için yaklaşık 1 saatlik süreye ihtiyaç vardır. İneğin bu süreyi ayakta geçirmesinin sağlanması (sağım sonrası yemleme) meme sağlığı açısından oldukça önemlidir. Bunun yanı sıra kuruya çıkarmak için kullanılan memeyi kalın bir film tabakası şeklinde saran kalıcı meme mühürlerinin sağım sonrası kullanılabilen çeşitleri de mevcuttur.
Sağımdan hemen sonra süt, sütün kalitesine olumsuz etkisi olmayacak temiz bir yerde biriktirilmelidir. Eğer süt sağımdan sonra iki saat içinde toplanmayacaksa 8°C’ye, eğer günlük toplanacaksa ≤8°C’ye, günlük toplanmayacaksa ≤6°C soğutulmalıdır.
Son sağımdan yaklaşık 10 saat sonra memedeki ortalama süt üretim hızı azalmaya başlar ve 35 saat sonunda süt üretimi durur.
Sık sağım süt üretim hızının armasına neden olur, sağım sıklığının artırılmasının süt üretimini artırdığına ve memedeki süt üreten hücrelerin kaybını azaltttığına yönelik kanıtlar giderek artmaktadır.
Hayvanlara;
-Günde 2 kez sağım yapılarak, 1 kez sağılanlara göre en az %40 oranında,
-Günde 3 kez sağım yapılarak, 2 kez sağılanlara göre en az %5-20 oranında,
-Günde 4 kez sağım yapılarak, 3 kez sağılanlara göre en az %5-10 oranında ekstra verim kazandırılabilir.
Bundan da anlaşılacağı üzere sağım sıklığı süt veriminin artmasına sebep olmaktadır. Aynı zamanda sağım sıklığı arttıkça sağım sıklığının artışına cevap olarak verilen verim artış hızı da azalmaktadır. Memedeki süt salgısının sürekliliği açısından sık ve mümkün olduğunca tam sağım yapılması önemlidir.