PEM çiftlik hayvanlarında beyin hasarı sonucu oluşan, sinirsel belirtilerle kendini gösteren bir hastalıktır.
Tıbbi olarak poliencephalomalacia, Polio ya da Cerebral Cortical Necrosis (CCN) diye isimlendirilir.
PEM beyin kabuğundaki (serebral korteks, beynin en dış tabakası) gri maddenin hasarı sonucunda ortaya çıkar.
İki ana sebebi vardır . Birincisi ve en çok görülen formu thiamine (tiyamin , B1 vitamini) eksikliğidir. Diğeri ise; sülfür zehirlenmesi (kükürt fazlalığı) ‘dır.
Thiamine (B1 vitamini) beynin enerjisini oluşturan biyokimyasal reaksiyonlarda yer alır . Eksikliğinde beyin enerjisiz kalır ve hasara uğrar. Beynin hasara uğrayan kısmının (serebral korteks, beyin kabuğu) yönettiği sinirsel fonksiyonlar yerine getirilemez. Bu nedenle sinirsel bozukluklar görülür.
Aşırı salya, yürüyüş bozuklukları, titreme, yatar pozisyon, opistotonus (başın geriye doğru kasılmış halde olması, yıldızları izleme, yıldızları sayma), körlük, şaşılık, başı bir yere dayama, arka bacaklarla yeri kazıma, diş gıcırdatma (bruxism) gibi sinirsel bozukluklar kendini gösterir.
Thiamin (B1 vitamini) geviş getiren hayvanların işkembelerindeki (rumen) faydalı mikroorganizmalar tarafından sentezlenir. Birtakım sorunlar sebebiyle B1 vitamini sentezi sekteye uğrarsa Poliensefalomalasi (poliencephalomalacia) hastalığı ortaya çıkar.
B1 vitamini eksikliğine yol açan sorunların başında rumen asidozu (işkembe Ph sının düşmesi) gelmektedir. İşkembenin asitleşmesi ile birlikte yararlı bakterilerin bazıları ölür ve thiaminase enzimi üreten bakteriler faaliyete geçer. Thiaminase 1 enzimi üreten Bacillus thiaminolyticus, Clostridium sporogenes, Thiaminase 2 enzimi üreten Bacillus aneurolyticus bakterileri B1 vitamini üretimini engellediklerinden işkembede B1 vitamini sentezi durur. B1 vitamini eksikliği dolayısıyla beynin enerjisiz kalması söz konusu olur.
Thiaminase enzimi ihtiva eden bazı bitkilerin çayır – meralarda hayvanlar tarafından yenmesi de B1 vitamini eksikliğine sebep olur. Örneğin; eğrelti otu (Piteridium aquilinum), süpürge otu (Kochia scoporia), at kuyruğu otu (Equisetum arvense), japon süpürgesi (Pachysandra terminalis) thiaminase (tiyaminaz) enzimi içeren otlardır. Bunları yiyen hayvanlar işkembelerinde B1 vitamini sentezleyemezler.
Diğer sebep ise sülfür (kükürt) toksisitesidir. Yararlı besin maddelerinden özellikle, sanayi artıklarından bazıları, örneğin; DDGS (damıtılmış mısır yan ürünü), mısır gluteni, bira fabrikası artıkları ve melas yüksek oranda sülfür içerirler. Aşırı miktarları H2S (hidrojen sülfür) oluşumuna yol açar. H2S B1 vitamini sentezini engellediği gibi, kan yoluyla beyine giderek beyin hasarına da sebep olur.
Polio (PEM) işkembe asidozu ile yakından ilgilidir. ABD’de besi işletmelerinde (feed lot) en çok görülen dördüncü hastalık budur. Yoğun besiye alınan danalarda ortaya çıktığı bildirilmektedir. Feed lotlarda solunum yolu enfeksiyonları, sindirim sistemi sorunları ve topallıktan sonra en çok görülen hastalığın PEM olduğu bilinir. Aslında son üç sorun yani sindirim sistemi sorunları, topallık ve PEM işkembe asidozunun oluşturduğu yatkınlıklarla ilgili problemlerdir.
PEM genç hayvanlarda daha fazla görülür. Gençlerin duyarlı olduğu, 2-8 aylık arasındaki buzağı ve danalarda görülme sıklığının yaşlılara göre daha yüksek olduğu bilinmektedir.
PEM diğer sinirsel hastalıklarla karıştırılabilir. Listeriosis, beyin apsesi, orta kulak yangısı, menenjit ve TEME (Trombo Embolik Meningo –Ensefalitis, Histophilus somni enfeksiyonu) ile karıştırılma ihtimali vardır.
Kesin teşhis laboratuvarda konulur. Erithrocyte transketolase enzimi tahlili teşhis için önemlidir. Ayrıca Nekropside (Post Mortem muayenede) beyin ödemi (cerebral edema) ve beyinde sarıya doğru bir renk değişimi hastalığın teşhisinde fikir verir.
Ayırıcı tanı için; karışabileceği hastalıkların diğer belirtileri de göz önüne alınmalıdır.
PEM hastalığının tedavisi ancak erken safhada mümkündür. Tedavide B1 vitamini kullanılır. Bazen tedavi edilen hayvanlar kör kalabilir.
B1 vitamini ilk enjeksiyonu İV (damar içi) yapılması ve daha sonraki 5 gün içinde , günde 2-4 kez İM (kas içi) enjeksiyonlarla devam edilmesi şeklinde uygulanır. Günde tek enjeksiyon yeterli değildir.
Tedavide steroid ve steroid olmayan anti-inflamatuar (yangı giderici) ilaçların kullanılmasından fayda sağlanacağı belirtilmektedir.
Bilim insanları sülfür zehirlenmesi ile ortaya çıkan vakalarda ise B1 vitamini tedavisinden sonuç alınmayacağını ifade etmektedirler.
PEM Koruyucu Hekimlik
Yukarıda sıralanan etmenlerin ortaya çıkmaması için dikkat sarf edilmelidir.
Rumen asidozu engellenmeli, sanayi artıkları dikkatli kullanılmalı, işletmede su tahlili yapılmalıdır.
Risk azaltıcı önlem ise; yemlere sistemli olarak B1 vitamini ve hatta tüm B vitaminlerini içeren yem katkılarının ilave edilmesidir. Hayvan başına 300 mg tiyamin her gün yemlere katılırsa gereken önlem alınmış olur.