Parazitlerin etken olduğu zoonozlar insanın tüm dünyada bulunan en önemli hastalıkları arasında bulunmaktadır. Bunlar protozoonlar, helmintler (trematodlar, sestodlar ve nematodlar) ve artropodlar tarafından oluşturulurlar, artropodlar, insan ve hayvanlarda virüs, riketsiya, bakteri, protozoon ve helmintlerin bulaştırıcısı olarak da ayrıca önemlidirler.
Son yıllarda bazı parazitik zoonozlar fırsatçı enfeksiyonlarda önem kazanmışlardır: bu önceleri üzerinde durulmayan şimdilerde bazı durumlarda bağışıklığı baskılanmış hastalarda yaşamı tehdit eden fırsatçı enfeksiyonların etkeni olan bazı protozoonlar (örneğin Cryptosporidia) için geçerlidir Bunun yanı sıra eskiden ben bilinen bazı hastalıklarda etkenlerin neden olduğu hastalık tabloları da bağışıklığı baskılanmış hastalarda tümüyle değişebilmektedir (örneğin AIDS hastalarında toksoplazmoz).
Prokaryot grubundaki etkenlerden farklı olarak parazitler ökaryotlardan daha yüksek canlılardır ve karmaşık gelişim devrelerinde morfolojik, biyolojik ve biyokimyasal özellikleri ile farklılık gösterirler. Zoonotik parazitlerde enfeksiyon zincirlerinde çoğu kez bir veya daha fazla ara konak bulunur; trematodlar ve sestodlar için bunlarda bazen ileri derecede çoğalma bahis konusudur. Ara konaklar parazitin türüne göre omurgasızlar (yumuşakçalar, artropodlar) ve omurgalılar olabilir; bunlar aktif veya pasif bulaştırıcı rolü oynarlar. Bazı parazitlerde parazitin enfeksiyon ara şekli (kurtçuk) ara konaktan ayrılır ve son konağın vücuduna direkt olarak girer veya pasif olarak, örneğin besinlerle, alınır. İnsanlar bu enfeksiyon zincirinde son konak olarak rol oynarlar veya ara konak olarak yer alırlar (örneğin ekinokokkoz) ya da geçici rastlantısal konak rolü oynarlar (örneğin toksokaroz). Bu son durumda parazit daha fazla gelişmez ve belirli gelişme aşamasında kalır; ancak, bu aşamada da patojen etki oluşturabilir.
Parazitler konağa doğrudan mekanik olarak zarar verdiklerinde, konaktaki gelişme ve yerleşme yerleri önemlidir; metabolizma ürünleri ve de konak besinlerini alarak etkili olurlar. Parazitler, konağın spesifik ve non-spesifik savunma mekanizmalarının işlev yapmasına yol açarlar; diğer taraftan kendileri konaktaki gelişmeleri sırasında birden fazla mekanizma ile (örneğin antijen değişmeleri ve immünolojik benzerlik) humoral veya sellüler bağışıklığa karşın konakta yaşamlarını uzun zaman sürdürürler, İmmünpatolojik olaylar, örneğin otoimmun reaksiyonlar ve aşırı duyarlılık reaksiyonları aracılığıyla hastalık tablosunu hayli değiştirebilirler. Birçok parazitoz, spesifik ve non-spesifik immünsüpresyona neden olur.
Aşağıdaki bölümlerde epidemiyolojilerinde omurgalı hayvanların son konak olarak rol almadığı (örneğin Onchocerca volvulus veya Mansonella perstans) insanın parazitlerle oluşan hastalıkları yer almayacaktır. Aynı şekilde bulguların kesin olmadığı durumlar da dışarıda bırakılmıştır; bu örneğin askaryoz için geçerlidir. Şimdiye dek domuzlarda ve de insanlarda bulunan ve birbirinden morfolojik olarak ayrılmayan Ascaris suum ile A. lumbricoides evvelce konaklarının özgül parazitleri olarak kabul edilirken yeni moleküler biyoloji çalışmaları çapraz enfeksiyonların varlığını kanıtlamıştır; bu, A. Jumbricoides’in endemik olmadığı yerlerde insanlardaki askaryoz vakalarını açıklar. Aynı şekilde köpeklerde tüm dünyada yaygın olan Trichuris vulpis ile oluşan insandaki bazı vakaların önemi de henüz kesinleşmemiştir.
Bütün bunlardan başka insanlarda son derece ender rastlanan enfeksiyonlar da bu bölüme alınmamıştır; örneğin Metastrongylus aprı ile insanın enfekte olduğuna ilişkin bildiri gibi. Ancak bu demek değildir ki bilinenler ışığında hazırlanan bugünkü liste son listedir; yeni ekolojik anlamlar ışığında genişletilebilir ve özellikle moleküler temelli yeni bilgilere göre değiştirilebilir. Böylece kısmen zoonoz etkeni olan Mikrosporidiumların önemi zaman içinde değişmiştir: önceleri önem verilmez iken mikrosporidiumlar bugün immün yetmezliği bulunan hastalarda en önemli hastalık etkenleri arasında yer almış bulunmaktadır.
Burada özel parazitolojik araştırma yöntemlerinin ve parazitlerde ayırıcı morfolojik özelliklerin ayrıntılı olarak yazılmasından da kaçınılmıştır; parazit enfeksiyonlarının tanısı ile ilgili özel kaynaklar aşağıda verilecektir.
Parazitlerin Etken Olduğu Zoonozlar Kaynaklar
- Anderson, TJ.C.: Ascaris infections in humans from North America. Molecular evidence for cross-ınfection. Parasitology 110, 215-219, 1995.
- Anderson, T-J.C., J. Jaenike: Host specifity, evoİutionary relationships and macrogeographic dıflerentiation among Ascaris populations from humans and pigs. Parasitology 115, 325-342, 1997.
- Belanger, F., F. Derouin, L. Grangeot-Keros, plasmosis in a cohort of human immunodeficiency virus-infected patients, 1988-1995. HEMOCO and SEROCO Study Groups. Clin. Infect. Dis. 28, 575-581, 1999.
- Crompton, D.W.: Ascaris and ascariasis. Adv. Parasitol. 48, 285-375, 2001.
- Didier, E.S.: Microsporidiosis. Clin. Infect. Dis, 27,1-7, 1998.
- Gerber, D.A., M. Green, R. Jaffe et al.: Cryptosporidial infections after solid organ transplantation in children. Pediatr. Transplant. 4, 50-55, 2000.
- Kenney, M., V. Yermakov: Infection of man with Trichuris vulpis, the whipworm of dogs. Am. J. Trop. Med. Hyg. 29, 1205-1208, 1980.
- Zoonosen Von Tier zu Mensch Übertragbare Infektionskrankheiten, H. Krauss, 2004, Zoonozlar Hayvandan İnsana Bulaşabilen İnfeksiyon Hastalıkları, Çeviri editörü Prof. Dr. Özdem Anğ, Nobel Tıp Kitabevleri, 351-352, 2011,